Bao giờ thông quan điện tử
Ngành hải quan đang tiến hành thử nghiệm thông quan điện tử ở Hải Phòng, TP.HCM. Đây là một tin vui đối với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu vì họ sẽ thoát được các thủ tục nhiêu khê, đỡ được nhiều khoản “vô lý phí”...
Ngành hải quan đang tiến hành thử nghiệm thông quan điện tử ở Hải Phòng, TP.HCM. Đây là một tin vui đối với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu vì họ sẽ thoát được các thủ tục nhiêu khê, đỡ được nhiều khoản “vô lý phí”.
Nhưng bao giờ hải quan điện tử (HQĐT) mới thử nghiệm xong? Và liệu nó có làm giảm tiêu cực và hạn chế sự lộng quyền của những cán bộ hải quan? TTCN trao đổi với ông VŨ NGỌC ANH, tổng cục phó Tổng cục Hải quan.
* Thưa ông, gần đây dư luận rất vui khi nghe tin Hải Phòng đã bắt đầu thí điểm HQĐT. Nhưng thật ra tại đây chưa thực hiện. Có sự trì hoãn nào chăng?
- Lý do chậm vì HQĐT rất mới. Nó lại liên quan đến nhiều ngành, cả an ninh, kinh tế, trật tự xã hội và nguồn thu cho ngân sách nữa, nên rất cần sự đồng bộ. Khi nào hoàn thành cơ sở pháp lý thì quá trình thực hiện sẽ nhanh hơn. Tuy nhiên, theo quyết định của bộ trưởng Bộ Tài chính, đến khoảng 18 hay
Không từ bỏ các biện pháp thủ công?
* Hải quan (HQ) vẫn được coi là người canh gác cửa khẩu đất nước. Nhưng khi dự án tài trợ 70 triệu USD cho thông quan điện tử của World Bank được thực hiện thì quan điểm của ngành sẽ phải thay đổi?
- Phải thay đổi là chắc chắn! Nếu như trước đây chúng ta quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu theo từng lô, thủ tục thực hiện thủ công thì HQĐT là làm qua mạng. Doanh nghiệp chỉ việc ngồi nhà gửi tờ khai. Nghĩa là bây giờ HQ sẽ không giống anh bảo vệ đứng gác - chặn nữa mà sẽ chuyển vai trò giống như anh cảnh sát khu vực.
Anh gác cổng thì ai đi qua cũng hỏi, kiểm tra. Anh cảnh sát khu vực thì nắm tình hình chung, không kiểm tra tất cả, chỉ “soi” những đối tượng có dấu hiệu bất thường. Cụ thể, HQ sẽ phải quản lý toàn bộ thông tin về tình hình xuất nhập khẩu các mặt hàng, quản lý toàn bộ quá trình chấp hành pháp luật của doanh nghiệp khi làm thủ tục HQ chứ không phải là “soi” từng lô hàng. Đó là sự thay đổi cơ bản.
* Thưa ông, HQ đang chọn các doanh nghiệp “sạch” để thông quan điện tử và các công ty không “sạch” sẽ cố “chạy” để chiếm chỗ. Vậy là tạo đất cho tiêu cực?
- Trong khâu chọn doanh nghiệp, theo tôi khó xảy ra tiêu cực vì nó dựa trên những tiêu chí hết sức rõ ràng. Ví dụ, đó phải là những doanh nghiệp có doanh số lớn, quá trình chấp hành pháp luật tốt. Ngoài ra, chúng tôi còn kết hợp với Tổng cục Thuế. Đây là cơ quan nắm rõ nhất doanh nghiệp nào chấp hành tốt nghĩa vụ thuế với Nhà nước.
* Hãy tạm tin các tiêu chí không bị tiêu cực luồn lách và các doanh nghiệp đủ tiêu chuẩn không bị làm khó dễ. Nhưng nếu một doanh nghiệp chấp hành tốt, khi được “tin”, họ lại “liều” tuồn hàng cho doanh nghiệp khác thì sao?
- Thật ra giải pháp HQ không đơn giản là dùng HQĐT rồi bỏ ngay biện pháp thủ công, khâu hậu kiểm. Theo Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật HQ thì còn có khâu kiểm tra sau thông quan. Tức là hồ sơ đã được thông quan, HQ vẫn có thể soát lại tất cả, thấy nghi vấn thì kiểm tra. Doanh nghiệp giờ là đối tác của chúng tôi, nghĩa là tin nhau. Nhưng tin nhau không có nghĩa không kiểm tra.
* Đấy chính là chỗ doanh nghiệp lo nhất. Đang thực hiện HQĐT, thấy “nghi” lại làm như cũ, tựu chung chẳng khác là mấy. Bao giờ thì bỏ hoàn toàn biện pháp thủ công?
- Bỏ hẳn thủ công thì không có! Các nước khác cũng vậy. Nhưng chúng tôi nhận thức rằng kiểm tra thủ công sẽ ngày càng phức tạp vì khối lượng công việc ngày càng lớn. Nó mất nhiều thời gian và gây khó khăn cho doanh nghiệp. HQĐT sẽ dần xác lập. Từ đó, qua hoạt động nó sẽ tự đào thải những khâu thủ công mà công nghệ có thể thay thế được!
Tránh được hoàn toàn tiêu cực vẫn rất khó!
* Như vậy tác dụng của HQĐT đến đâu khi khâu gây phiền hà, tốn kém nhất cho doanh nghiệp: bắt tháo dỡ container tại cảng, HQ thích thì vẫn làm được?
- Có kiểm tra lại nhưng không có nghĩa sẽ kiểm tra tất cả. Trước đúng là hay kiểm tra tràn lan nên dễ sinh tiêu cực. Nay muốn hậu kiểm, HQ phải dựa trên tiêu chí quản lý rủi ro cụ thể. Tất cả hồ sơ đã duyệt, nghĩa là hệ số rủi ro đã hết, không kiểm tra lại nữa. Hoặc có thì tỉ lệ vô cùng nhỏ. Số hồ sơ còn lại cũng có tiêu chí phân biệt cụ thể. Chứ có muốn HQ cũng không thể kiểm tra lại tất cả hồ sơ đã được duyệt, nhất là hiện nay có khoảng 2 triệu tờ/năm. Mà HQ chỉ có 8.000 người. Phải dựa trên từng mặt hàng, ví dụ hàng không thuế thì ít kiểm tra, hàng thuế cao thì kiểm tra nhiều hơn.
* Nhưng HQĐT và HQ tại cảng là hai bộ phận khác nhau. Nếu HQĐT không yêu cầu nhưng HQ tại cảng cứ kiểm tra thì sao?
- Những trường hợp đó chỉ xảy ra khi có thông tin chính xác vi phạm pháp luật. Còn nếu không có thông tin nào ngoài HQĐT mà vẫn kiểm tra thì cán bộ HQ sẽ phải chịu trách nhiệm.
* Cụ thể trách nhiệm thế nào?
- Sai mà gây thiệt hại sẽ phải đền bù cho doanh nghiệp. Đã có vụ tòa hành chính phán quyết chúng tôi thua thì chúng tôi phải đền.
* Có doanh nghiệp lại lo rằng khi không phải “chạy vạy” nữa, cứ ngồi nhà gửi tờ khai điện tử đi. Đến hạn giao hàng, HQ mà lạnh lùng trả lời “chưa nhận được!” thì chỉ còn nước sập tiệm?
- Đúng. Hệ thống phần mềm sẽ phải đáp ứng việc này. Làm sao khi tờ khai được gửi đến, máy chủ sẽ tự phản hồi và chuyển cho nhân viên HQ. Nhận được hay chưa thì nhìn máy sẽ biết hết. Đó cũng là khâu cảnh báo khiến người muốn tiêu cực cũng không dám vì mọi giao dịch đều lưu lại trên máy.
* Với cảm quan của một nhà quản lý, theo ông, thông quan điện tử sẽ giảm được bao nhiêu phần trăm tiêu cực?
- Nói con số ra thì khó. Nhưng HQĐT khiến hầu như không còn có tiếp xúc giữa nhân viên HQ và doanh nghiệp nữa. Thậm chí nếu tờ khai gửi đến chưa đầy đủ, hệ thống phần mềm còn có khả năng tự phản hồi để doanh nghiệp khai lại, chứ không còn chuyện HQ hạch sách nọ kia. Ngoài ra còn một số biện pháp nữa như trang bị camera theo dõi, tổ chức các khâu làm thủ tục liên hoàn... Chắc chắn nó sẽ tránh được nhiều tiêu cực. Còn tránh được hoàn toàn thì tôi tin chắc là khó.
Có nhiều lực cản!
* Được biết, Tổng cục HQ đã có bộ tiêu chí chung để xét các doanh nghiệp thí điểm thực hiện HQĐT. Nhưng nhiều địa phương đã sẵn sàng đề ra các tiêu chí riêng?
- Tổng cục HQ đề ra tiêu chí cho toàn ngành. Nhưng mỗi địa phương với đặc thù riêng, họ muốn bổ sung tiêu chí riêng và họ được phép làm điều đó. Ví dụ: địa phương nào qua theo dõi thấy một mặt hàng về tỉnh mình nhiều hơn mặt bằng chung cả nước, mặt hàng đó lại có vi phạm nhiều hơn thì họ có thể đưa ra thêm các điều kiện để kiểm tra. Nhưng những điều khoản đó phải phù hợp với thực tế và thật sự cần thiết để tránh gian lận gây thất thu thuế của Nhà nước.
* Thưa ông, HQĐT sẽ đụng chạm đến rất nhiều thành phần. Vậy có lực cản nào từ chính những người quản lý và thừa hành trong HQ?
- Tôi nghĩ cái mới bao giờ cũng có lực cản. Lực cản không chỉ vì quyền lợi thôi đâu, nó xuất phát từ cả thói quen làm việc. Vậy nên lực cản là khá lớn và có nhiều loại. Đang làm vị trí này có quyền lợi, có thể chính đáng, có thể là tiêu cực, bỗng nhiên thay đổi thì một số vị trí sẽ mất đi. Đó là một lực cản lớn. Vậy nên quá trình thực hiện sẽ tương đối khó khăn, đòi hỏi quyết tâm của lãnh đạo các đơn vị. Nhưng chắc chắn các lực cản sẽ bị vượt qua vì đây là xu thế rồi, không thể không làm.
* Lực lượng HQ hiện nay chủ yếu được đào tạo để làm thủ công. Liệu có cuộc “cách mạng” đào thải nào không để bổ sung lượng công chức vừa đáp ứng được yêu cầu mới, vừa không lấn cấn với thời “vàng son” cũ?
- Chúng tôi có nhiều giải pháp. Thật ra mấy năm gần đây công tác đào tạo và tuyển dụng đã chú ý khá nhiều đến tin học. Những người cũ thì có giải pháp đào tạo lại. Cũng có thể chuyển một số người không đáp ứng sang làm các thủ tục thủ công. Ngoài ra, một số người năng lực không đáp ứng được sẽ có chế độ kinh tế để họ tìm việc khác. Nhưng tôi nghĩ số phải theo giải pháp cuối sẽ ít thôi.
Năm 2008 mới triển khai đại trà!
* Thủ tục HQ không chỉ liên quan đến khả năng tiết kiệm phí, tăng tính cạnh tranh cho doanh nghiệp mà còn có ý nghĩa quan trọng để thu hút đầu tư nước ngoài. Vậy bao giờ thì HQĐT kết thúc thử nghiệm, triển khai trên cả nước?
- Theo quyết định 149 ngày
* Tổng kinh phí cho triển khai HQĐT là bao nhiêu, thưa ông?
TT
