Bộ TN&MT đề xuất cơ chế đặc thù gỡ vướng nguồn vật liệu xây dựng cho dự án trọng điểm
Trước tình trạng khan hiếm cát, đá tại nhiều địa phương, Bộ TN&MT đang xây dựng dự thảo Nghị quyết trình Chính phủ với 4 nhóm giải pháp đặc thù, nhằm bảo đảm nguồn cung cho các công trình hạ tầng, giao thông trọng điểm.
Thời gian qua, nhiều địa phương gặp khó khăn nghiêm trọng về nguồn cung vật liệu thi công, đặc biệt là cát và đá cho các dự án hạ tầng, giao thông trọng điểm. Luật Địa chất và khoáng sản có hiệu lực từ 01/07/2025 được kỳ vọng sẽ tháo gỡ tình trạng này, song thực tiễn cho thấy vẫn cần thêm các cơ chế đặc thù.
Trao đổi với báo chí, ông Trần Phương - Phó Cục trưởng Cục Địa chất và Khoáng sản (Bộ TN&MT) - cho biết, Bộ đang phối hợp với các bộ, ngành, địa phương để xây dựng, trình Chính phủ ban hành một Nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù nhằm giải quyết tình trạng khan hiếm vật liệu.
Nguyên nhân cốt lõi của tình trạng khan hiếm
Theo đánh giá, tình trạng thiếu hụt vật liệu thi công xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, do yếu tố tự nhiên: trữ lượng cát tự nhiên tập trung ở một số khu vực, nhiều tỉnh phải nhập từ địa bàn khác, vừa làm tăng chi phí vừa hạn chế khả năng cung ứng. Các mỏ cát sỏi ở vùng núi lại nhỏ lẻ, tích tụ theo mùa, trong khi thủ tục cấp phép khai thác phức tạp.
Thứ hai, bất cập trong cơ chế đấu giá cũng khiến nguồn cung bị đình trệ. Một số vòng đấu giá chưa phù hợp, giá bị đẩy lên cao, nhà đầu tư sau khi trúng thầu sẵn sàng bỏ cọc, khiến nhiều mỏ không đi vào khai thác.
Thứ ba, nhiều mỏ đã cấp phép nhưng vẫn "đắp chiếu" vì thiếu phương tiện được đăng kiểm, vướng mắc về đất đai, bãi tập kết, hoặc phải dừng để đo đạc lại trữ lượng, đánh giá nguy cơ sạt lở. Thậm chí có doanh nghiệp khai thác đang bị điều tra, khởi tố nên chưa thể triển khai.
Ngoài ra, một số nhà thầu thi công được hưởng cơ chế đặc thù nhưng không trực tiếp lập hồ sơ khai thác, mà chọn mua lại từ các mỏ thương mại, dẫn tới tình trạng thiếu hụt thêm.
"Phần lớn các mỏ chậm đưa vào khai thác hoặc phải dừng hoạt động đã ảnh hưởng lớn đến nguồn cung, gây khan hiếm, đẩy giá vật liệu lên cao, đặc biệt với các dự án cao tốc và công trình trọng điểm quốc gia có nhu cầu rất lớn về cát, đá", ông Trần Phương nhấn mạnh.
Luật mới tạo hành lang, nhưng vẫn cần cơ chế bổ sung
Theo ông Trần Phương, Luật Địa chất và khoáng sản mới, cùng Luật Đất đai 2024 và Nghị định 193/2025/NĐ-CP, đã bước đầu tháo gỡ thủ tục cấp phép khai thác, đặc biệt là đối với vật liệu xây dựng thông thường. Quy định về khoanh định khu vực không đấu giá và điều chỉnh tiền đặt trước cũng tạo thêm điều kiện thuận lợi.
Tuy nhiên, thực tế vẫn cần cơ chế đặc thù mạnh hơn để chấm dứt tình trạng găm hàng, đẩy giá, bảo đảm cung ứng cho các công trình cấp bách, trọng điểm.
Bộ TN&MT đang phối hợp với các Bộ Quốc phòng, Công an, Tài chính, Xây dựng, Công Thương, Tư pháp cùng các địa phương xây dựng dự thảo Nghị quyết của Chính phủ. Trong đó, đề xuất 4 nhóm cơ chế lớn:
- Mở rộng đối tượng không đấu giá quyền khai thác khoáng sản, áp dụng cho khu vực cung cấp vật liệu xây dựng thông thường cho các dự án trọng điểm quốc gia, công trình cấp bách, dự án PPP… Việc cấp phép có thể cấp thẳng cho nhà thầu hoặc tổ chức đủ điều kiện để khai thác, cung cấp cho nhiều dự án.
- Cho phép tăng công suất khai thác các mỏ vật liệu xây dựng thông thường với thủ tục đơn giản, nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu cho các dự án lớn.
- Sửa đổi, đồng bộ hóa quy định liên quan đến thủ tục đầu tư, thẩm định - phê duyệt báo cáo tác động môi trường, cấp giấy phép môi trường, cũng như điều chỉnh kế hoạch sử dụng đất hằng năm cho phù hợp thực tiễn triển khai.
- Miễn thủ tục hành chính trong tình huống khẩn cấp, cho phép khai thác vật liệu xây dựng thông thường ngay khi cần ứng phó thiên tai, dịch bệnh, an ninh - quốc phòng.
Theo ông Trần Phương, những cơ chế này nếu được ban hành sẽ tạo hành lang pháp lý đồng bộ, bảo đảm nguồn cung vật liệu cho các dự án trọng điểm, góp phần hiện thực hóa chỉ đạo tại Chỉ thị số 05 của Thủ tướng về thúc đẩy tăng trưởng và đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công.
Tùng Phong
