Cỗ máy quốc doanh quá lỏng lẻo
Thực trạng hiện nay cũng như hàng loạt vụ án gây thất thoát tài sản liên quan đến các doanh nghiệp nhà nước cho thấy đã đến lúc phải có một cuộc đại phẫu về loại hình doanh nghiệp này...
Thực trạng hiện nay cũng như hàng loạt vụ án gây thất thoát tài sản liên quan đến các doanh nghiệp nhà nước cho thấy đã đến lúc phải có một cuộc đại phẫu về loại hình doanh nghiệp này.
Đây là vấn đề mà ông Nguyễn Đình Cung, Trưởng ban Kinh tế vĩ mô (Viện Nghiên cứu kinh tế quản lý trung ương), trao đổi trong cuộc phỏng vấn sau.
Ông có thể đánh giá mức độ thất thoát tài sản hiện nay của các doanh nghiệp quốc doanh?
Thật khó có thể đưa ra một con số chính xác, nhưng tôi có thể khẳng định rằng với cơ chế quản trị như hiện nay đối với các doanh nghiệp nhà nước thì nguy cơ lạm dụng quyền lực để trục lợi riêng là rất lớn.
Cơ chế quản trị doanh nghiệp nhà nước như vậy rõ ràng là có vấn đề?
Có thể ví cái cơ chế quản trị ấy giống như một cỗ máy đã quá lạc hậu, lỏng lẻo. Ở đó, Nhà nước với tư cách là chủ sở hữu tài sản nhưng lại không có các công cụ cần thiết để giám sát đối với tài sản của mình. Thậm chí tài sản có bao nhiêu, đi đâu về đâu, “ông chủ” cũng chẳng biết vì thiếu một hệ thống thông tin thống nhất từ trên xuống dưới, chiều dọc cũng như chiều ngang về tài sản của mình.
Những tài sản ấy dưới hình thức là các công ty quốc doanh đang được phân tán cho rất nhiều cấp đại diện quản lý, từ Chính phủ, các bộ, cho đến các địa phương, các đoàn thể… Thế nhưng, mỗi nơi là một ốc đảo riêng, không có ăn nhập gì với nhau cả.
Nhưng chúng ta đã có các cơ quan quản lý công sản và các ban đổi mới doanh nghiệp nhà nước?
Đó chỉ là cơ quan quản lý nhà nước thuần túy, chứ không phải là những bộ phận nằm trong cơ chế quản trị đúng nghĩa. Vì vậy, tôi muốn nhắc lại rằng đang tồn tại một cơ chế quản trị hết sức lỏng lẻo, thiếu khoa học và không đúng như chuẩn mực quản trị mà lẽ ra nó phải có. Từ đây, tạo ra nguy cơ lạm dụng quyền lực để trục lợi riêng dưới nhiều hình thức và ở tất cả mọi cấp.
Ví dụ như vụ Công ty Điện lực Tp.HCM, thưa ông?
Đây là một điển hình về sự lạm dụng quyền lực, thông qua các bên có liên quan để chuyển giá trị tài sản của chủ sở hữu nhà nước về tay sở hữu của cá nhân hoặc về cho gia đình người ta. Nguyên nhân ở đây cũng xuất phát từ cơ chế quản trị lỏng lẻo.
Quản trị kém đã đành nhưng có ý kiến cho rằng nguyên nhân sâu xa của tình trạng thất thoát, hoạt động kém hiệu quả ở các công ty quốc doanh chính là do tài sản cha chung không ai khóc?
Các quốc gia khác trên thế giới cũng có công ty nhà nước chứ có phải mình Việt
Trong khi ở Việt Nam, tổng giá trị vốn cộng lại của toàn bộ khu vực quốc doanh chỉ khoảng trên chục tỉ Đôla Mỹ. Vấn đề mấu chốt ở đây là phải có một cơ chế quản trị đúng nghĩa và theo tôi thiết lập một cơ chế như vậy cũng không đến nỗi quá khó.
Ông có thể cho một hình dung cụ thể hơn về cơ chế ấy?
Dự án Luật Doanh nghiệp (thống nhất) mà chúng ta đang xây dựng sẽ đưa ra một cơ chế quản trị như thế. Dĩ nhiên, cơ chế này sẽ áp dụng cho tất cả các loại hình doanh nghiệp, trong đó có doanh nghiệp nhà nước. Với cơ chế ấy, quyền của chủ sở hữu cũng như trách nhiệm của người đại diện quản lý được minh định một cách rõ ràng, cụ thể. Các thiết chế giám sát cũng được quy định nhằm ngăn ngừa sự lạm dụng quyền lực để trục lợi riêng…
Nếu áp dụng như vậy thì các doanh nghiệp nhà nước sẽ phải có những thay đổi lớn?
Sẽ thay đổi và cần phải thay đổi nếu như Nhà nước xác định mục tiêu của các doanh nghiệp nhà nước là tối đa hóa lợi nhuận. Mà muốn đạt được lợi nhuận thì phải có một cơ chế quản trị phục vụ cho chuyện đó. Những việc mà Nhà nước sẽ phải làm là thay đổi lại cơ cấu quản lý đối với các doanh nghiệp; xác định lại tiêu chuẩn năng lực của người đại diện quản lý, người tham gia quản lý; thiết lập một hệ thống thông tin cập nhật thường xuyên về hoạt động của doanh nghiệp…
Ông có nói rằng tài sản nhà nước hiện nay được phân tán cho rất nhiều cấp đại diện quản lý. Điều này có trở thành một cản ngại khi thực hiện cơ chế quản trị?
Chính vì vậy mà theo tôi không nên cho mở ra, phân tán ra quá nhiều như vậy. Nhà nước cần phải gom lại và chỉ nên tập trung đầu tư vào một số lĩnh vực cần thiết thôi. Vì mở ra càng nhiều thì hoạt động càng đa dạng, quy mô càng lớn, càng vượt xa sự kiểm soát chung. Mà càng xa sự kiểm soát thì nguy cơ lạm dụng quyền lực để tư lợi càng lớn.
TBKTSG
