Gỡ bài toán hút vốn ngoại cho các dự án năng lượng tái tạo Việt Nam
Tại hội nghị hợp tác phát triển dự án năng lượng ngày 21/08, các chuyên gia pháp lý trong và ngoài nước nói về dòng vốn nước ngoài khi tiếp cận thị trường Việt Nam.
Ông Théo Millet, Cố vấn cấp cao TWL Law Group, cho rằng Nghị định 57/2025/NĐ-CP về hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) yêu cầu doanh nghiệp phát điện không chỉ sản xuất mà còn phải tự đầu tư, xây dựng và vận hành hệ thống truyền tải trong mô hình DPPA vật lý.
Điều này khiến các công ty điện mặt trời, điện gió, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, phải đối mặt với nút thắt hạ tầng bên cạnh sản xuất. “Liệu họ có đủ chuyên môn, nhân lực và mong muốn để tự đảm nhận truyền tải?”, ông Millet đặt câu hỏi.
Ông Théo Millet cho rằng quy định về hợp đồng mua bán điện trực tiếp hiện nay còn nhiều điểm chưa hợp lý - Ảnh: Tử Kính
|
Thực tế, nhiều đơn vị chưa có kinh nghiệm quản lý lưới điện phức tạp, trong khi các công ty chuyên trách lại chưa có vai trò trong mô hình hiện hành. Hình thức hợp tác khả thi nhất hiện nay là hợp đồng vận hành và bảo trì (O&M), nhưng quyền sở hữu và trách nhiệm pháp lý vẫn thuộc về nhà phát điện.
Điều này khiến nhà đầu tư phải cân nhắc kỹ trước khi tham gia. Theo chuyên gia, về lâu dài, cần tách bạch giấy phép phát điện và truyền tải để phân bổ rủi ro hợp lý, đồng thời mở không gian cho doanh nghiệp hạ tầng chuyên biệt.
Một vấn đề khác khiến vốn ngoại thận trọng là khung pháp lý. Ông Millet cho rằng không ai muốn trở thành “người tiên phong” gánh rủi ro cho những bên đến sau. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý chính sách khó có thể bất biến trong suốt 20 năm hợp đồng điện, vì vậy nhà đầu tư cần đưa yếu tố rủi ro pháp lý vào mô hình tài chính, miễn là thay đổi không hồi tố.
“Chính phủ đang thử nghiệm để tìm cơ chế phù hợp nhất. Nếu chỉ vì lo ngại thay đổi mà từ chối tham gia thì chưa phản ánh đúng tinh thần đầu tư”, ông nhấn mạnh.
Thập kỷ qua, chính sách năng lượng Việt Nam đã nhiều lần thay đổi: từ thời BOT và PPP trong thủy điện, đến “cơn sốt” điện mặt trời năm 2017 nhờ giá FIT. Nhưng làn sóng ồ ạt đó lại khiến lưới quá tải, buộc phải giảm công suất, đồng thời đẩy EVN vào thế khó. Khi FIT bị hủy bỏ, cơ chế đấu thầu được áp dụng theo Luật Điện lực sửa đổi hiệu lực từ tháng 2/2025 và các Nghị định liên quan. Tuy nhiên, sự thay đổi liên tục khiến tâm lý nhà đầu tư càng dè dặt, đặc biệt khi EVN đề xuất tái đàm phán các hợp đồng FIT đã ký.
Ông Nguyễn Quốc Vinh - Luật sư sáng lập Công ty Luật TNHH Scientia, Trọng tài viên VIAC, nhấn mạnh nguyên tắc cơ bản của pháp luật hợp đồng là “đã ký thì phải được tôn trọng”. Việc giữ vững cam kết có ý nghĩa pháp lý, củng cố niềm tin. Ông Millet bổ sung rằng trong khu vực, các nước như Thái Lan, Malaysia từng dừng FIT nhưng không hủy ưu đãi đã ban hành, trừ trường hợp châu Âu sau khủng hoảng 2008. Vì vậy, nhà đầu tư ở Việt Nam cảm thấy bất lợi khi không có biến cố lớn nhưng hợp đồng vẫn bị điều chỉnh. Theo ông, cần đối thoại công bằng để vừa bảo đảm lợi nhuận, vừa giảm gánh nặng tài chính cho EVN.
Ông Théo Millet (ngồi giữa) và ông Nguyễn Quốc Vinh - Ảnh: Tử Kính
|
Ngoài yếu tố pháp lý, vai trò của đối tác địa phương cũng được nhấn mạnh. Ông Vinh cho rằng trong bối cảnh vướng mắc về lưới điện, đất đai và thủ tục, hợp tác với doanh nghiệp Việt Nam uy tín là điều bắt buộc. Đối tác trong nước hỗ trợ pháp lý, giúp định hướng dự án trong môi trường biến động. Ông Millet đồng tình, và kỳ vọng vai trò này sẽ tiến xa hơn: thay vì chỉ dừng lại ở việc kết nối quan hệ, doanh nghiệp nội địa cần trở thành đồng minh chiến lược, cùng chia sẻ rủi ro và tham gia điều hành để dự án bền vững hơn, qua đó củng cố niềm tin nhà đầu tư ngoại.
Trong khi đó, cơ hội dành cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) vẫn hạn chế do yêu cầu vốn lớn và chưa có chính sách ưu đãi riêng. Theo ông Vinh, SMEs phù hợp hơn khi tham gia với vai trò thầu phụ hoặc cung cấp dịch vụ kỹ thuật thay vì làm chủ đầu tư dự án hàng tỷ USD. Ông Millet cho rằng trong lúc chờ khung pháp lý rõ ràng, SMEs nên chọn cách tham gia gián tiếp thông qua các hợp đồng dịch vụ để giảm rủi ro.
|
Hợp đồng hợp tác cần rõ ràng về phạm vi công việc Nghị định 57/2025/NĐ-CP ban hành tháng 3/2025 đã mở đường cho mô hình hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) qua lưới điện kết nối riêng. Trong mô hình này, nhà máy năng lượng tái tạo bán điện trực tiếp cho khách hàng lớn thông qua một đường dây riêng được xây dựng nối giữa hai bên. Ưu điểm là quy trình đơn giản, chỉ gồm 4 bước từ hoàn tất thủ tục pháp lý đến thông báo cho đơn vị điện lực. Các bên cũng được tự chủ trong việc đàm phán giá, không phụ thuộc vào lưới điện quốc gia, tạo độ linh hoạt cao trong vận hành. Tuy nhiên, để vận hành DPPA vật lý, doanh nghiệp phải đầu tư đáng kể cho hạ tầng. Chi phí xây dựng đường dây tăng theo khoảng cách giữa nhà máy và điểm tiêu thụ. Nếu đi qua nhiều địa phương, nhà đầu tư còn đối mặt với hàng loạt thủ tục phức tạp về đất đai và quy hoạch. Khoảng cách xa cũng khiến tổn thất điện năng lớn hơn. Trao đổi bên lề với người viết, ông Théo Millet đưa ra 2 khuyến nghị then chốt cho cả doanh nghiệp trong nước lẫn quốc tế khi tham gia hợp tác đầu tư dự án năng lượng. Theo ông, điều quan trọng nhất khi hợp tác là hợp đồng phải quy định thật rõ ràng phạm vi công việc và cơ chế phân bổ rủi ro. Không ít tranh chấp thời gian qua không bắt nguồn từ sự thiếu thiện chí, mà từ việc mập mờ trách nhiệm, không xác định cụ thể ai đảm nhận phần việc nào. Vì vậy, nhà đầu tư cần đảm bảo mọi điều khoản đều minh bạch ngay từ đầu. Khuyến nghị tiếp theo của là cả doanh nghiệp trong và ngoài nước phải chấp nhận thực tế biến động chính sách là đặc điểm vốn có của thị trường đang phát triển nhanh như Việt Nam. “Chính phủ có những chương trình nghị sự riêng và sẽ không thay đổi chỉ để làm vừa lòng nhà đầu tư hay gia tăng lợi nhuận cho họ. Vì vậy, nhà đầu tư cần luôn lường trước và tính toán yếu tố này trong toàn bộ chiến lược kinh doanh”, chuyên gia chốt lại. |
Tử Kính
