Indonesia vỡ bong bóng cho vay P2P, nhà đầu tư “nếm trái đắng” vì tin chuyên gia tài chính trên mạng
Anita Carolina, 29 tuổi, sống tại thành phố Surabaya ở Đông Java, đã rút ra bài học đắt giá: Không nên quá tin vào những “chuyên gia tài chính tự phong” trên mạng xã hội khi đưa ra quyết định đầu tư.
Cô đang chật vật đòi lại 471 triệu Rupiah (khoảng 28,000 USD) – phần lớn số tiền tiết kiệm mà cô đã rót vào nền tảng cho vay ngang hàng Akseleran cách đây 3 năm, sau khi thấy nền tảng này được một KOL quảng bá.
Akseleran hiện đang đối mặt với một vụ kiện từ ít nhất 19 người, cáo buộc nền tảng gây thiệt hại khoảng 6 tỷ Rupiah. Công ty cho biết vấn đề tài chính xuất phát từ việc một số bên vay vỡ nợ.
Trải nghiệm đó khiến Carolina trở nên cảnh giác với các lời khuyên từ những người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội (KOL). Cô vẫn đầu tư vào quỹ mở và Bitcoin, nhưng tự nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi quyết định.
“Thật thất vọng vì tôi đã làm theo lời họ. Giờ thì tôi tránh xa hoàn toàn”, cô nói với Nikkei Asia. “Đầu tư không phải trò chơi vui vẻ. KOL là người bán hàng, chứ không phải cố vấn tài chính”.
Sự trỗi dậy của các KOL tài chính
Cơn sốt đầu tư đã lan tỏa khắp Indonesia sau đại dịch COVID-19, thu hút nhiều nhà đầu tư trẻ nhờ các ứng dụng kỹ thuật số cho phép giao dịch nhanh chóng chỉ bằng một cú nhấp chuột. Lượng nhà đầu tư tham gia thị trường chứng khoán đã tăng từ 2.5 triệu năm 2019 lên 19.2 triệu vào tháng 10/2025, với 99.7% là nhà đầu tư cá nhân theo Tổ chức Lưu ký Chứng khoán Indonesia.
Tuy nhiên, nhiều nhà đầu tư mới thiếu kiến thức nhưng vẫn thích lãi nhanh. Họ tìm kiếm lời khuyên trên mạng và điều này vô tình thúc đẩy sự nổi tiếng của các KOL tài chính, những người đưa ra lời khuyên về mọi thứ từ chứng khoán, tiền ảo đến cả cho vay ngang hàng.
Thế nhưng, sau hàng loạt vụ đầu tư thua lỗ và nghi vấn lừa đảo, Cơ quan Dịch vụ Tài chính Indonesia (OJK) bắt đầu siết chặt quản lý các KOL tài chính, vốn bị cho là thiếu nền tảng tài chính và che giấu các hợp đồng quảng cáo.
Một quy định mới của OJK sẽ có hiệu lực vào ngày 10/11, yêu cầu:
- Các công ty chứng khoán và môi giới phải thẩm định, giám sát và chịu trách nhiệm pháp lý đối với nội dung quảng bá mà họ thuê KOL thực hiện.
- Những người phân tích chứng khoán phải có chứng chỉ cố vấn đầu tư.
- Những người làm nội dung quảng bá phải đăng ký là đối tác tiếp thị.
- Các KOL phải công khai mọi khoản tài trợ, đồng thời trình bày rủi ro và lợi ích của sản phẩm đầu tư.
Trong chiến dịch truyền thông tháng 10, OJK cảnh báo: “Lần tới khi bạn thấy lời khuyên tài chính trên mạng xã hội, hãy dừng lại suy nghĩ một chút. Việc nó lan truyền nhiều trên mạng xã hội không đồng nghĩa với việc nó đúng”.
Cơ quan này còn nhấn mạnh: “Trước khi hành động theo lời các KOL, hãy kiểm tra lý lịch nhanh. Tốt hơn hãy tìm cố vấn tài chính có chứng chỉ”.
Bong bóng cho vay P2P vỡ tung, hàng loạt nền tảng bị điều tra
Akseleran chỉ là một trong số nhiều nền tảng cho vay P2P đang chịu giám sát sau khi chậm trả hoặc không trả tiền cho nhà đầu tư. Các nền tảng khác như KoinP2P, Crowde và Dana Syariah Indonesia cũng bị đưa vào tầm ngắm.
Tháng trước, OJK đã thu hồi giấy phép của Crowde, đồng thời phối hợp với cảnh sát điều tra khả năng phạm tội của các nền tảng khác.
Đây chỉ là nhóm nạn nhân mới nhất trong chuỗi vỡ nợ của các nền tảng cho vay P2P tại Indonesia trong hai năm qua, sau giai đoạn ngành này phát triển bùng nổ nhờ nhu cầu vay vốn cao của những người dân chưa được hoặc khó tiếp cận dịch vụ ngân hàng truyền thống.
Anita Carolina từng làm theo lời khuyên của các “KOL tài chính”, nhưng sau khi mất hơn 28,000 USD vì một nền tảng cho vay P2P, cô nói rằng giờ mình “tránh họ hoàn toàn”
|
Các nền tảng ch ovay này hoạt động bằng cách kết nối những cá nhân muốn cho vay tiền với các doanh nghiệp nhỏ thiếu vốn tín dụng từ ngân hàng. Nhiều người cho vay thuộc thế hệ millennial và Gen Z - những đối tượng dễ bị các KOL dẫn dắt.
Giao dịch robot và quyền chọn nhị phân
Cho vay P2P không phải con đường duy nhất khiến nhà đầu tư thua lỗ. Những năm gần đây, hàng chục ngàn người đã mất hàng ngàn tỷ Rupiah vì giao dịch robot và quyền chọn nhị phân.
Một số KOL quảng bá các mô hình đó, như Indra Kesuma và Doni Salmanan, đã bị kết án tù vì gian lận và rửa tiền.
OJK bị chỉ trích vì không bảo vệ được nhà đầu tư. Cơ quan này đã đóng hoặc chặn 13,229 tổ chức tài chính phi pháp từ năm 2017 đến tháng 9/2025, trong đó hơn 80% là cho vay trực tuyến, còn lại là nền tảng đầu tư hoặc cầm đồ. Bộ Truyền thông và Thông tin số Indonesia cũng đang cân nhắc quản lý các KOL.
“Chúng ta cần quản lý, nhưng cũng không nên quá cứng nhắc”, ông Bonifasius Wahyu Pudjianto nói. “Phải có năng lực chuyên môn để tránh việc tạo ra nội dung sai lệch”.
Felicia Putri Tjiasaka, một trong những KOL lớn nhất Indonesia, thừa nhận đã đưa ra khuyến nghị sai về cho vay P2P. Cô cho biết từng đầu tư vào Akseleran từ 2020 và ngừng vào 2023, lưu ý rằng dự báo tài chính có thể sai.
Cô chia sẻ với 1,4 triệu người theo dõi trên TikTok vào tháng 6: "Ở Indonesia, chính phân khúc cho vay P2P trong lĩnh vực sản xuất đang sụp đổ". Theo cô, nguyên nhân bắt nguồn từ những yếu tố kinh tế vĩ mô và việc các công ty đánh giá tín dụng quá lỏng lẻo.
Các chuyên gia cho rằng chính tâm lý sợ bỏ lỡ cơ hội (FOMO) đã lôi kéo nhiều người vào các cạm bẫy đầu tư.
Khảo sát năm 2023 của CELIOS tiết lộ một thực tế đáng lo: 70% người Indonesia tin tưởng các KOL, tỷ lệ này gần bằng với độ tin cậy dành cho cố vấn tài chính có chứng chỉ (69.5%).
Nhà đầu tư mới bị cuốn hút vì các KOL kể chuyện dễ hiểu, gần gũi, diễn giải đơn giản, khiến việc đầu tư trông dễ dàng hơn và một số còn khoe sự giàu có do đầu tư.
Akseleran là một trong số nhiều nền tảng cho vay P2P đang bị Cơ quan Dịch vụ Tài chính Indonesia (OJK) đưa vào diện giám sát sau khi vỡ nợ với các nhà cho vay.
|
Nhưng “giờ đây ai cũng có thể tự gắn nhãn KOL dù không có nền tảng phù hợp”, ông Tauhid Ahmad từ Viện Phát triển Kinh tế - Tài chính cho biết. Họ thường thiếu hiểu biết về rủi ro và không công khai nội dung quảng bá.
Rita Efendy, Chuyên gia phân tích kỹ thuật hơn 20 năm kinh nghiệm, cũng nói nhiều KOL “không có nền tảng tài chính đúng nghĩa”. Bà ủng hộ quy định mới về minh bạch nguồn tài trợ.
Bà nhấn mạnh: “Có KOL khoe làm việc cho nhiều công ty môi giới cùng lúc, điều đó là bất hợp pháp, và ai hiểu luật cũng không dám làm”.
Vì việc cấp phép cố vấn đầu tư quá “phức tạp”, bà Efendy cho rằng OJK nên tạo một danh sách trắng gồm những người có chứng chỉ môi giới chứng khoán.
Bhima Yudhistira Adhinegara, Giám đốc điều hành CELIOS, nói giám sát là điều cấp thiết vì các KOL tài chính thường xóa nhòa ranh giới giữa giáo dục tài chính và quảng cáo trả phí.
“Nhiều người bị thuyết phục bởi các KOL có lợi ích cá nhân, thay vì đọc báo cáo tài chính hay phân tích cơ bản”, ông nói. “Trong khi những người thực sự dạy cách đọc báo cáo tài chính lại không thể truyền tải hấp dẫn bằng các KOL”.
Roy Shakti, nhà sáng lập một đơn vị tổ chức sự kiện về giáo dục tài chính và kinh doanh tại Đông Java, cho rằng Indonesia nên học theo Trung Quốc, nơi “cấm KOL khoe giàu"
|
Nên cấm khoe giàu trên mạng?
Vanessa Michelle Chandra, đồng sáng lập CoinKami, bắt đầu tìm hiểu và đầu tư tiền ảo trong đại dịch. Cô có 60,000 người theo dõi trên Instagram và cho biết dù xuất thân từ thiết kế đồ họa, đội của cô có một chuyên gia phân tích được cấp chứng chỉ.
Cô nhấn mạnh: ai đưa ra khuyến nghị tài chính đều cần chứng chỉ. “Tôi chưa bao giờ tự gọi mình là KOL”, cô nói. “Tôi chỉ chia sẻ trải nghiệm từ ngành tiền ảo, rồi mọi người theo dõi”.
Còn Roy Shakti, có tổng cộng 600,000 người theo dõi, cũng ủng hộ hướng quản lý mới của OJK.
“Dĩ nhiên người làm nghề lâu năm hiểu rõ hơn người chỉ học lý thuyết”, ông nói. “Nhưng nguy hiểm ở chỗ có quá nhiều người tự xưng chuyên gia dạy giao dịch mà không hề có kinh nghiệm”.
Ông cho rằng ngành nên áp dụng mô hình như Trung Quốc, nơi cấm các KOL khoe giàu.
“Bạn sẽ không bao giờ thấy tôi hứa hẹn kiếm tiền dễ dàng”, Shakti nói. “Tôi dạy mọi người cách huy động vốn và tránh lừa đảo”.
Vũ Hạo
