Luật, Nghị định mới về chứng khoán mở cánh cửa cho cơ chế bù trừ trung tâm (CCP)
Thị trường chứng khoán Việt Nam đang đứng trước những yêu cầu mới về nâng hạng, thu hút dòng vốn nước ngoài, tăng cường tính minh bạch, bảo đảm an toàn hệ thống và hiện đại hóa hạ tầng giao dịch.
Theo đó, bước đi pháp lý quan trọng đã được triển khai khi Luật số 56/2024/QH15 - sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán - được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ năm 2025. Trước yêu cầu phải tiếp tục hoàn thiện các văn bản dưới Luật, Nghị định 245/2025/NĐ-CP đã được Chính phủ ban hành vào ngày 11/09 vừa qua.
Nghị định lần này có các mục tiêu: Hoàn thiện khung pháp lý cho tổ chức và vận hành thị trường, đưa thị trường chứng khoán Việt Nam tiệm cận các chuẩn mực quốc tế; Tạo môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch, hấp dẫn hơn đối với cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế; Nâng cao năng lực hạ tầng, bảo đảm an toàn hệ thống, chuẩn bị sẵn sàng cho mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP); đồng hành cùng doanh nghiệp, tổ chức phát hành trong việc huy động vốn hiệu quả, bền vững.
Trong đó, một nội dung nổi bật của Nghị định là những sửa đổi, bổ sung về đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán. Đây là cơ sở pháp lý cho phép Việt Nam triển khai cơ chế CCP - một yêu cầu mà các tổ chức xếp hạng như MSCI, FTSE Russell nhấn mạnh trong các báo cáo đánh giá.
Minh họa mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP)
|
Đầu tiên, điểm qua một số vấn đề quan trọng ở Luật số 56/2024/QH15 (đã có hiệu lực từ năm 2025), Luật đã sửa đổi để quy định rõ thành viên bù trừ có quyền thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch cho các chứng khoán giao dịch trên hệ thống giao dịch. Trường hợp thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh, thành viên bù trừ là ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài chỉ được thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch cho chính thành viên bù trừ là ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.
Quy định nêu trên là nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý để triển khai mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP) cho thị trường chứng khoán cơ sở. Đây là giải pháp cải thiện, nâng cao chất lượng hoạt động của thị trường để đáp ứng tiêu chí nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam.
Đồng thời, Luật cũng bổ sung quy định Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) quyết định thành lập công ty con và tổ chức, phân công thực hiện một số quyền, nghĩa vụ của mình theo quy định của Luật này cho công ty con sau khi được Bộ Tài chính chấp thuận. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc triển khai chức năng CCP cho thị trường chứng khoán.
Luật cũng sửa đổi quy định về bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán, quy định rõ hoạt động bù trừ, xác định nghĩa vụ thanh toán tiền và chứng khoán được thực hiện thông qua VSDC hoặc công ty con. Đồng thời, sửa đổi, bổ sung quy định để UBCK Nhà nước thực hiện quản lý, thanh kiểm tra, giám sát hoạt động nghiệp vụ chứng khoán đối với công ty con của VSDC.
CCP đi vào thực tiễn chậm nhất cuối năm 2027
Về phần Nghị định (trên cơ sở quy định tại Luật) đã sửa đổi, bổ sung quy định về nghĩa vụ hoàn tất việc đăng ký chứng khoán tại VSDC của doanh nghiệp trước khi đưa chứng khoán vào giao dịch trên hệ thống của Sở GDCK. Điều này là nhằm tách bạch các hoạt động này, làm rõ việc đăng ký chứng khoán không thể hiện chứng khoán đáp ứng điều kiện niêm yết, đăng ký giao dịch.
Ngoài ra, Nghị định bổ sung quy định về việc cơ quan có thẩm quyền khi yêu cầu VSDC cung cấp thông tin liên quan đến sở hữu chứng khoán phải có yêu cầu cung cấp thông tin nêu rõ nội dung, mục đích, hình thức yêu cầu cung cấp thông tin, căn cứ pháp lý xác định thẩm quyền được yêu cầu cung cấp thông tin. Điều này tạo cơ sở cho VSDC thực hiện trên thực tiễn, đồng thời đảm bảo nguyên tắc về bảo mật thông tin của khách hàng.
Một điểm sửa đổi đáng chú ý tại Nghị định là hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán theo cơ chế đối tác, bù trừ trung tâm (CCP) sẽ đi theo hướng không áp dụng đối với hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch công cụ nợ, trái phiếu doanh nghiệp.
Tiếp đó, công ty con của VSDC được quy định là được thực hiện hoạt động bù trừ, xác định nghĩa vụ thanh toán giao dịch chứng khoán theo cơ chế CCP theo phân công của VSDC. Ngoài ra, công ty con này sẽ trích 5% doanh thu hàng năm từ hoạt động nghiệp vụ để lập quỹ phòng ngừa rủi ro nghiệp vụ. Đây cũng là một trong các nguồn hỗ trợ thanh toán quan trọng nhằm đảm bảo các giao dịch thiếu tiền đều được thanh toán.
Nghị định cũng được sửa đổi để bỏ điều kiện, thành phần hồ sơ về “chấp thuận của Ngân hàng Nhà nước về việc ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán theo quy định của pháp luật về các tổ chức tín dụng” để đơn giản hóa thủ tục hành chính cho doanh nghiệp.
Theo Nghị định mới, VSDC cũng được từ chối thế vị đối với các giao dịch mà nếu thực hiện thanh toán có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn của hệ thống bù trừ, thanh toán. Nghị định cũng sửa đổi quy định về trích lập quỹ phòng ngừa rủi ro nghiệp vụ của VSDC để bao quát nguồn doanh thu từ các hoạt động nghiệp vụ; sửa đổi quy định về khống chế việc trích lập dựa trên mức trích lập tối đa để VSDC có thể bổ sung trích lập quỹ trong trường hợp số dư quỹ giảm sau khi sử dụng, đảm bảo an toàn trong hoạt động bù trừ, thanh toán.
Đáng chú ý, Nghị định nêu rõ, chậm nhất đến hết 31/12/2027, hoạt động bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán theo cơ chế đối tác bù trừ trung tâm phải được triển khai thực hiện.
Thừa Vân
