Ngành nhựa Việt Nam đối diện thách thức lớn về thu gom và tái chế
Trong 8 tháng đầu năm 2025, ngành nhựa Việt Nam tiếp tục duy trì tăng trưởng với doanh thu hàng tỷ USD từ xuất khẩu, nhưng phía sau các con số tích cực là bài toán nan giải về thu gom, tái chế và áp lực chính sách môi trường ngày càng khắt khe.
Theo bà Huỳnh Thị Mỹ, Phó Chủ tịch Hiệp hội Nhựa Việt Nam (VPA), năm 2024 toàn ngành đạt doanh thu khoảng 31.5 tỷ USD, tăng gần 24% so với năm trước. 8 tháng đầu 2025, lượng nguyên liệu nhựa nhập khẩu vượt 6 triệu tấn, trị giá 8.1 tỷ USD, tăng gần 18% so với cùng kỳ, trong khi xuất khẩu sản phẩm nhựa thu gần 5 tỷ USD, tăng 14%. Bao bì vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất, gắn liền với xuất khẩu nông sản và thủy sản.
Tuy vậy, một trong những điểm yếu lớn nhất được chuyên gia chỉ ra là công tác thu gom và tái chế. “Hiện nay chúng ta tiêu thụ nhựa nhiều, thải ra môi trường nhiều nhưng chưa thu gom, tái chế một cách bài bản”, bà nhấn mạnh. Thực tế, Việt Nam mỗi năm tiêu thụ 4-5 triệu tấn nhựa, song chỉ một phần nhỏ được tái chế, còn lại chủ yếu bị chôn lấp, đốt hoặc chất lượng thấp không đủ để sản xuất hạt nhựa tái sinh đạt chuẩn.
Từ khoảng trống này, ngành tái chế được kỳ vọng sẽ trở thành hướng đi tất yếu trong những năm tới. Nhiều doanh nghiệp lớn đã quan tâm tới việc xây dựng nhà máy tái chế nhằm đáp ứng yêu cầu từ dệt may, da giày và bao bì xuất khẩu, vốn đã đặt ra tiêu chí bắt buộc về tỷ lệ nhựa tái sinh. Tuy nhiên, rào cản hiện nay là phần lớn khu công nghiệp không muốn tiếp nhận dự án tái chế vì lo ngại ô nhiễm. Để tháo gỡ, VPA đã đề xuất với Chính phủ cho phép hình thành các khu công nghiệp chuyên biệt về kinh tế tuần hoàn, nơi doanh nghiệp có thể yên tâm đầu tư tái chế trong một môi trường quản lý tập trung và tuân thủ chặt chẽ quy định môi trường.
“Hiệp hội sẽ đứng ra đảm nhận phần pháp lý, còn doanh nghiệp chỉ cần tập trung xây dựng nhà máy và sản xuất. Cách làm này sẽ rút ngắn đáng kể thời gian, bởi thủ tục xin giấy phép đầu tư cho một nhà máy tái chế hiện nay vốn rất phức tạp”, bà Mỹ cho hay.
Bà Huỳnh Thị Mỹ cho biết ngành tái chế sẽ rất phát triển trong thời gian tới - Ảnh: Tử Kính
|
Chính sách trong nước cũng ngày càng siết chặt. Ngoài việc đẩy mạnh tái chế, ngành nhựa cũng chịu thêm áp lực từ các quy định tiết kiệm năng lượng. Hiệp hội vừa qua đã làm việc với Bộ Công Thương nhằm ban hành thông tư quy định mức tiêu thụ điện cho từng nhóm sản phẩm nhựa, đồng thời sẽ tiến hành kiểm toán năng lượng. Doanh nghiệp vượt chỉ số quy định phải trả thêm chi phí, buộc họ phải đầu tư công nghệ sản xuất tiết kiệm hơn.
Luật Bảo vệ môi trường 2020 và cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) buộc doanh nghiệp phải đóng phí xử lý cho các sản phẩm nhựa dùng một lần như túi nilon, ly, muỗng... Nếu không tuân thủ, doanh nghiệp có thể chịu phạt nặng. Một số tập đoàn đa quốc gia như Unilever, Coca-Cola, Nestlé đã triển khai EPR khá hiệu quả, trong khi nhiều đơn vị nội địa, đặc biệt là nhỏ và vừa, vẫn chưa thực sự chú trọng.
Bộ Tài chính cũng đang nghiên cứu sửa đổi Luật Thuế bảo vệ môi trường, dự kiến bổ sung nhiều sản phẩm nhựa vào diện chịu thuế. Theo bà Mỹ, không thể kéo dài việc bảo hộ những sản phẩm khó tái chế, gây ô nhiễm như ống hút hay tã em bé; đồng thời đề xuất khuyến khích doanh nghiệp chuyển sang vật liệu phân hủy sinh học để giảm tác động tiêu cực.
Bà Mỹ kêu gọi doanh nghiệp chung tay cùng hiệp hội để kiến nghị chính sách sát với thực tiễn ngành - Ảnh: Tử Kính
|
Trước nhiều thách thức, chính quyền địa phương cũng có động thái hỗ trợ ngành. Tại TPHCM, doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể được tham gia các khóa đào tạo, tập huấn về quản trị môi trường, chuyển đổi xanh và ESG với mức hỗ trợ chi phí tới 100% ở một số chương trình, hoặc 70% tùy nội dung. Thành phố còn chi ngân sách để hỗ trợ doanh nghiệp kiểm kê khí nhà kính, giúp họ giảm gánh nặng khi bước đầu tiếp cận chuẩn mực quốc tế.
Bên cạnh bài toán môi trường, ngành nhựa cũng đối diện rủi ro thương mại. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ đạt 3.3 tỷ USD, chiếm một nửa tổng xuất khẩu nhựa. Sự phụ thuộc quá lớn khiến nhiều doanh nghiệp chao đảo khi Washington áp thuế. Theo bà Mỹ, để giảm rủi ro, doanh nghiệp nên tận dụng nguồn nguyên liệu từ Mỹ nhằm hưởng lợi về xuất xứ, đồng thời từng bước đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.
Nhưng thách thức không chỉ đến từ thuế quan. Việt Nam cùng 190 quốc gia đang tham gia Hiệp ước Nhựa Toàn cầu, theo đó sẽ tăng tỷ lệ nhựa tái chế trong thành phẩm và thúc đẩy thiết kế sinh thái. Những cam kết này buộc doanh nghiệp phải thay đổi mẫu mã, công nghệ để đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng khắt khe từ châu Âu và Mỹ.
Tử Kính
