ODA: Giải ngân chậm, định hướng chưa sát
Tổng kết 12 năm chính thức tiếp nhận nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), Việt Nam được coi là một trong những nước đạt được những kết quả thuận lợi dù nguồn ODA thế giới có xu hướng giảm đáng kể.
Tổng kết 12 năm chính thức tiếp nhận nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), Việt Nam được coi là một trong những nước đạt được những kết quả thuận lợi dù nguồn ODA thế giới có xu hướng giảm đáng kể.
Tuy nhiên, vai trò cũng như lợi ích mà nguồn vốn này đem lại chưa đạt như mong muốn đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, trong đó nguyên nhân chủ quan và nội tại là chủ yếu.
Đó là nhận định của Bộ Kế hoạch và Đầu tư vừa đưa ra trong một báo cáo gần đây. Kể từ năm 1993 đến năm 2005, số vốn các nhà tài trợ cam kết cho Việt Nam là 33,5 tỉ USD, trong đó số vốn đã giải ngân là 14,831 tỉ USD. ODA - với những ưu điểm như quy mô lớn, lãi suất thấp (dưới 3%, trung bình từ 1-2%/năm), thời gian cho vay cũng như thời gian ân hạn dài (25-40 năm mới phải hoàn trả và thời gian ân hạn 8-10 năm).
Đặc biệt, trong nguồn vốn ODA luôn có một phần viện trợ không hoàn lại, thấp nhất là 25% của tổng số vốn ODA.
Nguồn vốn quý cho tăng trưởng kinh tế
Tính trong 5 năm gần đây, nguồn vốn ODA mà các nhà tài trợ cam kết dành cho Việt Nam tăng rất đều: năm 2001 đạt 2,4 tỷ USD, năm 2002 đạt 2,6 tỷ USD, năm 2003 là 2,83 tỷ USD, năm 2004 đạt 3,4 tỷ USD và năm 2005 dự kiến khoảng 3,5 tỷ USD. Điều này thể hiện sự đồng tình và ủng hộ của cộng động các nhà tài trợ quốc tế đối với chính sách phát triển kinh tế-xã hội của Việt
Tương tự, việc ký kết các điều ước quốc tế cụ thể về ODA trong 5 năm đã diễn ra thuận lợi, tổng giá trị các hiệp định đã được ký kết đạt được khoảng 14,7 tỷ USD, trong đó vốn viện trợ không hoàn lại chiếm 15-20%.
Trong các dự án ODA đã được ký kết có những dự án quốc gia mang ý nghĩa kinh tế-xã hội quan trọng đối với cả nước. Nguồn vốn này đã đóng góp cho sự thành công của một số chương trình quốc gia có ý nghĩa sâu rộng như chương trình dân số và phát triển, tiêm chủng mở rộng, dinh dưỡng trẻ em... Nhờ đó mà chỉ số phát triển con người (HDI) cũng như chỉ số phát triển quốc gia của Việt
Tuy vậy, khi đưa vào sử dụng, nguồn vốn ODA không phát huy được hiệu quả tốt nhất mà có nhiều hạn chế, đặc biệt là về vấn đề giải ngân. Dự kiến trong 5 năm qua nguồn vốn giải ngân chỉ đạt khoảng 7,8 tỷ USD, bằng 87% so với kế hoạch đã đề ra.
Không kể các phần chi phí tại các nước tài trợ, chi cho chuyên gia, năm 2001 chỉ giải ngân được 1,5 tỷ USD, 2002 là 1,55 tỷ USD, năm 2003 là 1,42 tỷ, năm 2004 1,6 tỷ và 2005 cũng chỉ khoảng 1,7 tỷ USD. Theo tính toán, hiện còn khoảng 1,5 tỷ USD chưa giải ngân và đang phải chờ kế hoạch.
Điều đáng nói là nguyên nhân của tình trạng này có nhiều, những chủ yếu là do quy trình và thủ tục trong nước chậm trễ, đi kèm với đó là việc di dân tái định cư và giải phóng mặt bằng, công tác đấu thầu, năng lực quản lý và giám sát thực hiện dự án của các ban quản lý còn hạn chế và bất cập, vốn đối ứng bố trí chưa kịp thời.
Bên cạnh đó, vấn đề quy hoạch vận động và sử dụng ODA đến thời điểm này vẫn chưa được hoàn chỉnh để định hướng cho các cơ quan thụ hưởng chủ động thu hút và sử dụng nguồn lực này.
Sử dụng nguồn vốn sát với kế hoạch kinh tế - xã hội
Các chuyên gia cho rằng một quy hoạch tổng thể làm căn cứ chủ động cho việc thu hút và sử dụng nguồn ODA đang được coi là yếu tố quyết định để khắc phục vấn đề chậm trễ giải ngân cũng như hiệu quả thấp ở các dự án loại này.
Trong đó, quy hoạch phải có được đánh giá chi tiết việc vận động và sử dụng ODA của Việt
Tiếp theo, xây dựng hệ thống tiêu chí ưu tiên vận động và sử dụng ODA một cách thống nhất, từ đó xác định nhu cầu về ODA cho giai đoạn mới trên cơ sở cân đối các nguồn vốn khác cũng như khả năng cung cấp của các nhà tài trợ và khả năng hấp thụ của nền kinh tế.
Và cuối cùng, cần có cơ chế, chính sách để bảo đảm thực hiện hiệu quả nguồn ODA trong giai đoạn 2006-2010.
Từ những bài học giai đoạn 2001-2005 qua, các chuyên gia nhấn mạnh cần phải đặt vấn đề ODA sát hơn với các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội trong Chiến lược dài hạn 10 năm và nhu cầu, cơ cấu nguồn vốn đầu tư giai đoạn 2006-2010.
Cũng cần một báo cáo riêng phân tích, dự báo được khả năng huy động vốn ODA, khả năng cung cấp ODA của các nhà tài trợ trong thời kỳ tới, từ đó, có được hệ thống các nguyên tắc và tiêu chí ưu tiên sử dụng ODA thống nhất.
Những khuyến nghị cụ thể là hoàn thiện môi trường pháp lý cho việc vận động, thực hiện nguồn vốn ODA; hoàn thiện hệ thống quản lý, giám sát thực hiện nguồn vốn ODA; khuyến nghị về những cơ chế mới phù hợp với các phương thức tài trợ ODA mới như hỗ trợ ngân sách, tài trợ chương trình,...
Định hướng mà các nhà hoạch định đề ra hiện nay là việc sử dụng vốn ODA nên tập trung vào lĩnh vực xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật ở các trung tâm kinh tế và các vùng có điều kiện kinh tế- xã hội khó khăn để tạo điều kiện cho các nhà đầu tư mở rộng đầu tư, kinh doanh.
Ngay trong mục tiêu huy động nguồn vốn ODA trong 5 năm tới (2006-2010) với dự kiến 17,5-19,5 tỷ USD, định hướng này được thể hiện trong việc phân bổ cho công nghiệp, xây dựng (kể cả dầu khí) chiếm 72-75%, nông, lâm, ngư nghiệp chiếm 5-6% và dịch vụ chiếm 20-21,5%.
Cụ thể, nguồn vốn ODA được ưu tiên sử dụng cho các lĩnh vực giao thông vận tải, phát triển nguồn và mạng lưới truyền tải và phân phối điện, phát triển nông nghiệp và nông thôn, cấp thoát nước và bảo vệ môi trường, y tế, giáo dục và khoa học - công nghệ.
Bên cạnh đó, các nhà hoạch định cũng phải tính đến các giải pháp mang tính "đối ứng" phù hợp và hài hoà được lợi ích trong nước và các nhà tài trợ như dỡ bỏ dần hàng rào thuế quan bảo hộ các ngành công nghiệp non trẻ và bảng thuế xuất nhập khẩu hàng hoá của các đối tác; có những ưu đãi đối với các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài như cho phép họ đầu tư vào những lĩnh vực hạn chế, có khả năng sinh lời cao...
TBKTVN
