Sáu tháng sau cú hích DeepSeek, Trung Quốc tăng tốc mạnh mẽ trong cuộc đua AI
Lương Chử, một vùng ngoại ô xanh tươi của Hàng Châu thuộc tỉnh Chiết Giang, đang trở thành thánh địa của cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo (AI) tại Trung Quốc. Nơi này từng được Trung Quốc ca ngợi với những di tích khảo cổ 5,300 năm tuổi như minh chứng cho nền văn minh Trung Hoa cổ xưa, giờ đây lại biểu tượng cho tương lai với hàng loạt startup AI đầy triển vọng. Các nhà đầu tư từ khắp Trung Quốc đổ về đây để gặp gỡ những nhà sáng lập, kỹ sư ứng dụng và các nhà phát triển AI đầy tham vọng.
Đã trôi qua 6 tháng kể từ khi DeepSeek - một startup AI gần như vô danh - tạo nên cơn địa chấn toàn cầu bằng việc phát hành mô hình mã nguồn mở ấn tượng với chi phí huấn luyện chỉ bằng một phần nhỏ so với những đối thủ phương Tây cao cấp. Người sáng lập công ty này từng học tại Đại học Chiết Giang, cũng gần Lương Chử. Khu vực này đang trở thành trung tâm của hệ sinh thái AI mà Trung Quốc kỳ vọng sẽ sớm cạnh tranh với Mỹ.
Những dấu hiệu ban đầu vô cùng hứa hẹn. Chỉ trong tháng trước, ba phòng thí nghiệm Trung Quốc đã ra mắt những mô hình ngôn ngữ lớn xuất sắc được đánh giá là hàng đầu thế giới. Một nhà đầu tư giai đoạn sớm thường xuyên lui tới Lương Chử nhận định: "Các công nghệ AI đã vượt qua ngưỡng hữu dụng quan trọng". Ông dự báo một làn sóng ứng dụng AI sẽ bùng nổ, khi công nghệ đã sẵn sàng, ai cũng muốn khai thác tiềm năng của nó.
Sam Hu, đang ngồi tại một quán cà phê tràn nắng ở quảng trường chính Lương Chử, chính là một người như vậy. Sau nhiều năm làm việc tại gã khổng lồ công nghệ Tencent và hai công ty gọi xe, năm ngoái Hu quyết định khởi nghiệp với sản phẩm đại lý AI hỗ trợ các nhà quản lý đưa ra quyết định. "Thời điểm hiện tại rất phù hợp vì chi phí thử nghiệm và sai sót đã thấp hơn nhiều", anh giải thích.
Thị trường đang chờ đón những “Sam Hu” khác là cực kỳ béo bở. Morgan Stanley dự báo ngành AI Trung Quốc sẽ tăng trưởng từ 3.2 tỷ USD (năm 2024) lên 140 tỷ USD vào năm 2030. Nếu tính cả các lĩnh vực liên quan như cơ sở hạ tầng và nhà cung cấp linh kiện, con số này có thể lên tới 1.4 ngàn tỷ USD. Sự chuyển mình nhanh chóng của thị trường thể hiện rõ qua khảo sát của Gartner: Từ chỉ 8% doanh nghiệp Trung Quốc đại lục sử dụng AI tạo sinh vào tháng 6 năm ngoái, con số này đã nhảy vọt lên 43% chưa đầy một năm sau.
Câu hỏi then chốt hiện tại là làm sao duy trì đà phát triển mạnh mẽ này. Mặc dù cơn sốt ban đầu xung quanh DeepSeek đã nguội bớt và nhiều người dùng vẫn phàn nàn về hiện tượng “ảo giác” của các mô hình AI (trong đó AI tự bịa thông tin, gây ra kết quả sai lệch), nhưng đột phá của DeepSeek đã thay đổi căn bản cách tiếp cận AI của Trung Quốc. Thay vì tập trung vào phát triển công nghệ tiên tiến và cạnh tranh cắt cổ giữa các nhà phát triển mô hình, trọng tâm đã chuyển sang khám phá ứng dụng AI trong kinh doanh, công nghiệp, khu vực công và xã hội.
Quan điểm mới này cho rằng sức mạnh thực sự của AI đối với Trung Quốc - và cách để vượt qua Mỹ - nằm ở việc áp dụng, thích ứng và phổ biến rộng rãi công nghệ này trong mọi lĩnh vực. Lãnh đạo Trung Quốc cũng chia sẻ quan điểm này và đang tích cực hỗ trợ bằng chính sách Nhà nước.
Cái bắt tay của Chủ tịch Tập Cận Bình với Lương Văn Phong (Liang Wenfeng) - người sáng lập DeepSeek - được phát sóng trên toàn quốc đầu năm nay đã tạo ra một làn sóng quan tâm đến AI chưa từng có. Ngay cả những ông bà lão cũng bắt đầu háo hức thử nghiệm chatbot. Louis Dong đã phát triển các khóa học AI cho trẻ em sau khi công ty giáo dục nơi anh làm việc nhận được hàng loạt yêu cầu từ phụ huynh. Anh thừa nhận: "Sự cuồng nhiệt ban đầu có hơi quá đà, nhưng giờ đây trọng tâm đã chuyển sang xác định ứng dụng cụ thể cho từng ngành và đưa AI vào sử dụng thực tế”.
Các doanh nghiệp đang thể hiện thái độ tích cực hơn trong việc thử nghiệm công nghệ này. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều chỗ để cải thiện. Accenture phát hiện rằng mặc dù 46% doanh nghiệp Trung Quốc đã tích hợp rộng rãi AI tạo sinh (Gen AI), chỉ có 9% thấy được lợi ích thực sự về năng suất hay tăng trưởng lợi nhuận. Jiang Xinghua, Giám đốc công nghệ tại Yizhi Intelligence - công ty phát triển tác nhân AI (Agent AI) cho các cửa hàng hóa chất, nội thất và livestreamer AI cho thương hiệu làm đẹp - cho biết ngày càng nhiều khách hàng muốn áp dụng sản phẩm AI và thậm chí chấp nhận những sai sót nhỏ.
Một thách thức lớn đối với sự phát triển AI của Trung Quốc là lệnh cấm chip từ Mỹ. Tháng 4 vừa qua, chính quyền Trump đã cấm xuất khẩu chip H20 của Nvidia sang Trung Quốc - loại chip được cố tình hạn chế hiệu suất để kém hiệu quả hơn trong việc huấn luyện AI. Mặc dù Mỹ đã đảo ngược quyết định này vào tháng 7, sự bất ổn chính trị và rủi ro vẫn hiện hữu.
Tuy nhiên, điều đáng chú ý là ngành AI Trung Quốc vẫn phát triển mạnh mẽ bất chấp những biến động này. Tại hội nghị AI lớn nhất từ trước đến nay của Trung Quốc ở Shanghai tháng trước, Yan Junjie, CEO của MiniMax - một trong những nhà sản xuất mô hình AI hàng đầu Trung Quốc - tuyên bố: "Chi phí suy luận cho các mô hình tốt nhất đã giảm mạnh”. Ông dự báo những mức giảm mạnh hơn nữa trong một đến hai năm tới nhờ đổi mới và cạnh tranh khốc liệt trong nước.
Jiang Xinghua từ Yizhi Intelligence thừa nhận rằng mặc dù bị từ chối tiếp cận các mô hình AI tốt nhất từ nước ngoài như GPT và Gemini của Mỹ, "các mô hình mã nguồn mở trong nước đang cải thiện với tốc độ nhanh chóng”.
Vai trò của Chính phủ Trung Quốc trong cuộc cách mạng AI này là vô cùng quan trọng, không chỉ trong việc hỗ trợ phát triển mà còn tạo ra nhu cầu thực tế. Tháng 4 vừa qua, trong phiên học tập về AI, Chủ tịch Tập Cận Bình đã nhấn mạnh về việc tận dụng "lợi thế có hệ thống do Nhà nước dẫn dắt trong việc huy động nguồn lực của đất nước”.
Các cấp chính quyền địa phương, quen với việc đọc hiểu tín hiệu từ trên và luôn tìm kiếm động lực tăng trưởng kinh tế mới, đã hưởng ứng một cách nhiệt tình đến mức đáng kinh ngạc. Khi Rokid - một startup Hangzhou sản xuất kính thông minh AI - nộp đơn xin trợ cấp lên chính quyền quận, 3 triệu Nhân dân tệ (420,000 USD) đã xuất hiện trong tài khoản chỉ sau 8 phút. Khắp Trung Quốc, các thành phố đang ganh đua cung cấp trợ cấp cho mọi thứ từ nhà ở, sức mạnh tính toán đến việc tùy chỉnh mô hình mã nguồn mở cho nhu cầu kinh doanh.
Nhà nước cũng trở thành khách hàng quan trọng. Các bảo tàng quốc gia sử dụng kính Rokid cho tour tham quan, trong khi công nhân điện lực nhà nước dùng chúng để phát hiện sự cố trên đường truyền tải. Chính quyền tỉnh và thành phố đã vội vã triển khai DeepSeek để cải thiện đường dây nóng, phân tích dữ liệu và giải thích chính sách cho người dân.
Shen Yang, Giáo sư Đại học Thanh Hoa, cho biết năm nay ông tư vấn cho gấp đôi số đơn vị chính phủ so với năm ngoái, tất cả đều muốn biết cách sử dụng AI. Quận Hải Điến của Bắc Kinh đã triển khai phần mềm AI giúp giáo viên chuẩn bị bài giảng, còn tỉnh Giang Tây muốn tích hợp AI vào ngành đất hiếm và gốm sứ.
Tuy nhiên, sự đổ xô của nhà nước và nhà đầu tư cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Các nhà phân tích tại Jefferies cảnh báo về "bong bóng" đang hình thành xung quanh robot hình người. Loại robot này là một phần của chiến lược "AI hiện thân" (tức các AI có khả năng tương tác và học hỏi từ môi trường xung quanh) được đưa vào báo cáo công việc Chính phủ trung ương năm nay, khiến các chính quyền địa phương ganh đua hỗ trợ. Tuy nhiên, có thể phải mất nhiều năm - nếu có thể - trước khi những robot này mang lại lợi nhuận thực sự.
Một số ứng dụng AI khác thậm chí còn tiềm ẩn rủi ro lớn hơn cả thừa công suất. Tháng 4 vừa qua, các nhà nghiên cứu Đại học Thanh Hoa đã đặt câu hỏi liệu hơn 300 bệnh viện Trung Quốc đang sử dụng DeepSeek có đang "tiến quá nhanh, quá sớm" và có nguy cơ đưa ra chẩn đoán dựa trên kết quả sai lệch hay không. Tháng trước, một nhóm nghiên cứu khác đã xác định "nhu cầu cấp thiết" đảm bảo AI được triển khai an toàn và có trách nhiệm tại các bệnh viện.
Lãnh đạo trung ương đang ngày càng nhận thức được những cạm bẫy tiềm tàng này. Tháng trước, Chủ tịch Tập Cận Bình đã điểm tên AI, cùng với sức mạnh tính toán và xe điện, là những lĩnh vực nhận được "sự chú ý quá mức" từ chính quyền địa phương. Ông đặt câu hỏi: "Có phải tất cả các tỉnh đều phải phát triển các ngành theo những hướng này không?" Câu trả lời rõ ràng là "không".
Dù vậy, hiện tại sự tham gia tích cực của các cấp chính quyền vẫn là một lý do quan trọng để tin rằng "cỗ máy AI" của Trung Quốc sẽ tiếp tục lăn bánh mạnh mẽ.
Vũ Hạo (Theo The Economist)
