Sự suy vi của tầng lớp lao động nền kinh tế lớn nhất thế giới
Số liệu GDP Mỹ vẫn tăng trưởng mạnh mẽ, thị trường chứng khoán liên tục lập đỉnh mới, nhưng đằng sau vẻ hào nhoáng đó là một thực tế đáng ngại: người tiêu dùng đang ngày càng sa sút và không còn sức ảnh hưởng đối với sự thịnh vượng của quốc gia.
Khi 200 triệu người không còn ảnh hưởng tới tăng trưởng quốc gia
Trong quý 2/2025, kinh tế Mỹ tăng trưởng ở mức 3.8% đầy ấn tượng, vượt xa mọi dự báo. Các chỉ số chứng khoán như Dow Jones, S&P 500 và Nasdaq liên tục xô đổ các kỷ lục. Về mặt lý thuyết, đây là những tin tức tuyệt vời, cho thấy một nền kinh tế vững mạnh.
Thế nhưng, những con số hào nhoáng này lại hoàn toàn đối lập với trải nghiệm thực tế của đa số người dân. Các báo cáo độc lập cho thấy một bức tranh u ám hơn nhiều: thị trường việc làm đang yếu đi, nợ tiêu dùng và tỷ lệ vỡ nợ tăng vọt, chi phí sinh hoạt trở nên không thể kiểm soát.
Một khảo sát do Bankrate thực hiện vào giữa năm 2025 cho thấy 24% người dân Mỹ hoàn toàn không có quỹ dự phòng tài chính, 30% có tiền tiết kiệm nhưng không đủ để chi trả cho 3 tháng chi tiêu, 33% số người có nợ thẻ tín dụng nhiều hơn tiền tiết kiệm.
Thống kê của Fed St.Louis cho thấy ở nhóm 10% khu vực có thu nhập thấp nhất nước Mỹ, tỷ lệ chậm thanh toán thẻ tín dụng quá 30 ngày tăng từ 14.9% vào quý 3/2022 lên 22.8% vào quý 1/2025.
Các nhà kinh tế của Bank of America cảnh báo người tiêu dùng Mỹ đang đối mặt với nhiều rủi ro khi chi phí nhà ở lên cao và thị trường lao động suy yếu dẫn tới cắt giảm chi tiêu.
Tổng nợ của ngành nông nghiệp lập đỉnh mới 592 tỷ USD, trong khi số vụ phá sản của các trang trại tăng vọt, tính riêng trong quý 1/2025 đã vượt xa cả năm 2024.
Vậy đâu là sự thật? Làm thế nào một nền kinh tế có thể vừa thịnh vượng lại vừa suy sụp cùng một lúc?
Câu trả lời nằm ở một sự thật phũ phàng: nền kinh tế Mỹ đã phân hóa đến mức cực đoan, nơi sự thịnh vượng của một nhóm thiểu số siêu giàu đủ sức che lấp và bù đắp cho sự sa sút của hàng trăm triệu người còn lại. Phần lớn người dân đã trở thành một "sai số làm tròn", không còn ảnh hưởng đáng kể đến các chỉ số kinh tế vĩ mô.
Sự vô hình của số đông này được thể hiện rõ nhất qua ba trụ cột của nền kinh tế: Tiêu dùng, Lao động, và Đầu tư.
Tiêu dùng: Sức mua không nằm trong tay đa số
Tiêu dùng cá nhân chiếm tới 68% GDP của Mỹ, nhưng cỗ máy tiêu dùng giờ đây được vận hành bởi một nhóm rất nhỏ. Thống kê của Moody’s Analytics cho thấy chỉ 10% số hộ gia đình giàu nhất hiện chiếm tới 50% tổng chi tiêu, và 1/3 GDP toàn nước Mỹ. Ngược lại, 60% hộ gia đình có thu nhập thấp nhất chỉ đóng góp chưa đầy 20% tổng chi tiêu, và phần lớn chi tiêu này đến từ các khoản nợ tiêu dùng rủi ro như thẻ tín dụng hay dịch vụ "Mua trước, Trả sau" (BNPL).
Sự phân hóa này đã định hình lại toàn bộ chiến lược kinh doanh của các tập đoàn lớn. Các công ty hoạt động tốt nhất trong 5 năm qua là những công ty phục vụ cho giới siêu giàu. Hãng siêu xe Ferrari hiện có giá trị vốn hóa cao gấp đôi Honda. Ngay cả gã khổng lồ bán lẻ bình dân như Walmart cũng đang phải thay đổi mô hình để phục vụ nhóm khách hàng cao cấp hơn.
Hãng hàng không Air-France KLM cũng đang điều chỉnh phương án kinh doanh theo hướng ưu tiên giới thượng lưu khi giới thiệu vé hạng nhất trên chặng New York - Paris với giá lên tới 24,000 USD.
Sự bất bình đẳng về chi tiêu đã đạt đến mức, về mặt lý thuyết, hơn 200 triệu người Mỹ có thể đồng loạt cắt giảm mạnh chi tiêu, nhưng tác động kinh tế đó hoàn toàn có thể được bù đắp bởi sự gia tăng chi tiêu của giới siêu giàu vào những lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI). Thực tế, tình trạng này đã và đang xảy ra. Trong quý báo cáo gần nhất, chi tiêu cho việc xây dựng các trung tâm dữ liệu AI đã đóng góp vào tăng trưởng GDP nhiều hơn cả tổng tiêu dùng cá nhân.
Theo phân tích của nhà kinh tế Jason Furman đến từ Đại học Harvard, các khoản đầu tư vào trung tâm dữ liệu và các công nghệ xử lý thông tin tiên tiến đóng góp tới 92% tăng trưởng GDP của Mỹ trong nửa đầu năm 2025. Nếu loại bỏ khoản đầu tư này, tăng trưởng sẽ rớt chỉ còn 0.1%.
Lao động: Sức người dễ dàng bị thay thế
Nếu vai trò người tiêu dùng đã trở nên mờ nhạt, thì vai trò của người lao động còn suy sụp nhanh hơn. Mối quan hệ giữa năng suất và thu nhập, vốn là nền tảng của khế ước xã hội, đã bị phá vỡ.
Trong 50 năm qua, năng suất lao động của người Mỹ đã tăng gần gấp đôi, nhưng tiền lương trung bình (đã điều chỉnh theo lạm phát) chỉ tăng 35%.
Phần lớn lợi ích từ sự bùng nổ năng suất đã không chảy về túi người lao động mà rơi vào tay ban lãnh đạo và các ông bà chủ doanh nghiệp. Hệ quả là, trong khi các mặt hàng xa xỉ như công nghệ, du lịch, thời trang trở nên rẻ và dễ tiếp cận hơn, thì những thứ thiết yếu để xây dựng một cuộc sống ổn định như nhà ở, giáo dục và y tế lại trở nên đắt đỏ đến mức ngoài tầm với.
Đồng thời, công nghệ hiện đại dù giúp nhiều công việc trở nên năng suất hơn nhưng cũng khiến các công việc dễ bị thay thế hơn. Những việc từng đòi hỏi kỹ năng và kinh nghiệm sâu rộng như quản lý ngân hàng hay thư ký văn phòng giờ đây đã được tiêu chuẩn hóa thành các quy trình định sẵn và được đơn giản hóa nhờ phần mềm và cơ sở dữ liệu.
Xu hướng này đang biến sức lao động thành một loại "hàng hóa" dễ dàng mua, bán và thay thế trên thị trường mở. Khi giá trị của sức lao động bị xói mòn, người lao động mất đi sức mạnh đàm phán.
Đầu tư: Sân chơi độc quyền của người giàu
Nếu tiêu dùng và lao động đã trở nên vô nghĩa với đa số, hy vọng cuối cùng có thể nằm ở việc đầu tư để chia sẻ sự thịnh vượng. Nhưng trên thực tế, sân chơi này còn độc quyền hơn rất nhiều.
Tính đến quý 2/2025, 10% số người giàu nhất nước Mỹ sở hữu 87.2% số cổ phiếu và chứng chỉ quỹ tương hỗ (mutual fund), trong khi 50% số người nghèo nhất, tương đương 170 triệu người, chỉ nắm giữ 1.1%.
Do vậy, khi thị trường chứng khoán Mỹ phá đỉnh, các chỉ số liên tục lập kỷ lục mới, người hưởng lợi lớn nhất chính là những người vốn dĩ đã giàu nhất, còn những người nuôi mộng đổi đời từ chứng khoán chỉ nhặt được chút thức ăn thừa từ bữa đại tiệc này.
Sự tập trung tài sản cực đoan này khiến việc đầu tư của đa số người dân trở nên phản tác dụng. Một người đang phải trả nợ mua ô tô với lãi suất 18-20%/năm nhưng vẫn cố gắng đầu tư 500 USD mỗi tháng vào thị trường chứng khoán không phải là một nhà đầu tư thông thái. Họ chỉ đang làm giàu cho các định chế tài chính bằng lãi suất đi vay, trong khi phần lợi nhuận thu về từ đầu tư là quá nhỏ bé.
Trả bớt một khoản nợ có lãi suất 20%/năm có ý nghĩa tương tự như đầu tư số tiền đó và chắc chắn nhận được lợi nhuận 20%/năm - một tỷ lệ rất ấn tượng trên thị trường chứng khoán.
Nền kinh tế giờ đây phụ thuộc một cách sống còn vào "hiệu ứng tài sản" của giới siêu giàu. Người giàu chi tiêu mạnh tay vì cảm thấy mình ngày càng có nhiều tiền nhờ danh mục đầu tư đang tăng giá. Nếu thị trường tài sản đột ngột sụp đổ, sẽ không còn lực đỡ nào cho nền kinh tế, bởi vì sức mua của đại bộ phận dân chúng đã kiệt quệ từ lâu.
Trong quá khứ, khi người dân bình thường gặp khó khăn, nền kinh tế cũng sẽ lao đao. Ngày nay, nước Mỹ đang phải đối mặt với một kịch bản mà thất nghiệp có thể tăng cao, vỡ nợ lan rộng, nhưng GDP và thị trường chứng khoán vẫn tiếp tục tăng trưởng, được thúc đẩy bởi sự giàu sang của một số ít. Nền kinh tế đã mất kết nối với chính những người dân đã từng là động lực của nó.
Đức Quyền
