Đồng tiền chung giữa đôi bờ mộng – thực
Đồng euro đã trở thành một biểu tượng không chỉ đối với sự hội nhập của các quốc gia châu Âu, mà nhìn vào đó còn thấy rõ xu thế toàn cầu cho một thế giới phẳng.
Mộng và thực
Từ sau Thế chiến II, đi cùng và là một phần của tiến trình nhất thể hóa châu Âu, việc nhất thể hóa tiền tệ được các nước châu Âu chú tâm thực hiện. Vào tháng 3/1979, Hệ thống tiền tệ châu Âu được thiết lập, với sự xuất hiện của đồng ECU (Euroupean Currency Unit). Đến Hiệp ước Maastricht năm 1992, Liên minh tiền tệ của châu Âu được lên kế hoạch triển khai theo 3 giai đoạn và kết quả là sự ra đời của đồng euro.
Euro trở thành tiền tệ chính thức của Liên minh châu Âu từ ngày 1/1/1999, nhưng ban đầu mới chỉ mang ý nghĩa của một đồng tiền kế toán, 3 năm sau việc phát hành tiền mặt mới chính thức thực hiện. Ngày 1/1/2002, cuộc đổi tiền mang tính kỹ thuật từ các đồng bản tệ cũ sang tiền giấy và tiền kim loại euro đã trở thành một sự kiện trọng đại trong lịch sử châu Âu.
Không chỉ được chấp nhận ngày càng rộng rãi trong tài chính - thương mại thế giới, đồng euro đã trở thành một đồng tiền dự trữ toàn cầu. Thống kê của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cho thấy, đến quý II/2010, đồng euro chiếm 26,5% tổng dự trữ toàn cầu.
Từ 11 nước tham gia ban đầu năm 1999, hiện nay khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) đã có tổng cộng 17 quốc gia thành viên, trong đó Estonia là thành viên mới nhất, từ 1/1/2011.
Có thể thấy, để có được đồng tiền chung, suốt gần ba chục năm, các nước châu Âu đã phải thương lượng, bàn thảo, san sẻ lợi ích và trên hết là phải vô cùng quyết tâm. Đồng euro trở thành hiện thực mang ý nghĩa to lớn cho sự nhất thể hóa châu Âu, đưa Eurozone bước vào đỉnh cao của hội nhập.
Thực và mộng
Những lo ngại được bày tỏ bởi nhiều nhà kinh tế ngay từ lúc đồng euro ra đời vẫn hiện hữu cho đến nay, và điều đáng nói là càng ngày càng có thêm nhiều dẫn chứng để củng cố.
Châu Âu đang sống trong cuộc khủng hoảng nợ kéo dài đã hơn một năm. Trong suốt năm 2010, châu Âu đôn đáo xoay sở hết cứu nguy đất nước của những thần thoại đến con hổ vùng Celtic. Hồi tháng 5/2010, châu Âu đã phải dành cho Hy Lạp gói cứu trợ trị giá 110 tỷ euro. Đến tháng 11, Ai-len nối gót cầu viện và nhận được 85 tỷ euro… Trong khi đó, mối nguy từ các nền kinh tế thành viên khác như Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Italia, Pháp… cũng vẫn treo lơ lửng cho đến tận bây giờ.
Ngay cả các gói cứu trợ dành cho Hy Lạp và Ai-len vừa qua cũng là vấn đề gây tranh cãi. Trong Hiệp ước châu Âu có điều khoản gọi là "Không giải cứu" (No Bail-out Clause) quy định rằng, mỗi thành viên của Eurozone phải tự chịu trách nhiệm với tình hình tài chính công của quốc gia đó. Các thành viên sẽ không phải gánh nợ một phần hay toàn bộ cho các quốc gia khác. Tuy nhiên, từ "giải cứu" không được diễn giải cụ thể. Mặt khác, trong một số điều khoản khác, hiệp ước này lại cho phép các quốc gia có khả năng tăng cường hỗ trợ tài chính cho một thành viên đang bị uy hiếp nghiêm trọng, có thể gây nguy hại tới đồng tiền chung.
Thực tế, việc cứu trợ, về bản chất, không nhằm cứu giúp các nước gặp nguy, mà là để bảo vệ đồng euro khỏi sự đổ vỡ, là để "bảo vệ đồng tiền chung của chúng ta", như lời Thủ tướng Đức Angela Merkel.
Để tạo cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc cứu trợ. Hội nghị thượng đỉnh của EU kết thúc ngày 17/12/2010 tại Brussels (Bỉ) đã nhất trí sửa đổi một cách hạn chế Hiệp ước Lisbon. Hiệp ước Lisbon vốn mới chỉ kịp có hiệu lực từ ngày 1/12/2009, theo đó hợp nhất cơ cấu trụ cột để Eu có được những cải cách về thể chế và quyền lực như ngày nay. Việc sửa đổi được thực hiện theo hướng cho phép thành lập một quỹ cứu trợ thường trực đối với các quốc gia thuộc Eurozone. Quỹ này dự kiến sẽ được thành lập vào năm 2013, sau khi Quỹ chống khủng hoảng chung hiện nay (trị giá 750 tỷ euro) của EU và IMF hết hiệu lực. Nó sẽ "được kích hoạt trong trường hợp cần thiết để bảo đảm sự ổn định của đồng euro". Điều khoản được sửa đổi cũng nhấn mạnh: "Việc tiến hành trợ giúp tài chính cần thiết thông qua cơ chế này sẽ phải tuân thủ những điều kiện chặt chẽ".
Theo "Báo cáo tình hình kinh tế" của Hội đồng EU ngày 27/12/2010, tăng trưởng GDP của EU năm 2010, 2011 và 2012 lần lượt là 1,8%, 1,7% và 2% và của Eurozone lần lượt là 1,7%, 1,5% và 1,8%. Thâm hụt ngân sách của toàn EU năm 2010 dự kiến là 6,8% GDP, Eurozone dự kiến 6,3%. Tổng công nợ năm 2010 của EU là 79,1% GDP, Eurozone là 84,1% GDP. Những con số này đều vượt xa quy định cho phép đối với thâm hụt ngân sách (3%) và nợ công (60%).
Như vậy, những nỗ lực vượt bậc của châu Âu đã biến đồng euro trở thành hiện thực, nhưng sau hơn một thập kỷ ra đời, một châu Âu thống nhất, tăng trưởng và bền vững vẫn tiếp tục nằm trong một giấc mơ khác.
Vẫn chưa... chán
Có lẽ chưa bao giờ người ta nói nhiều, trực tiếp hoặc gián tiếp, đến sự rạn nứt và tan rã của Eurozone. Liệu có nước nào từ bỏ đồng euro để quay lại sử dụng đồng tiền quốc gia?
Nếu sử dụng đồng nội tệ riêng, có lẽ những nước lâm vào khủng hoảng hiện nay đã tiến hành các chính sách tài chính qua đó phá giá đồng bản tệ của mình để tăng sức cạnh tranh cho nền kinh tế. Nhưng đối với Eurozone, các đồng tiền quốc gia cũ đã biến mất và thay vào đó chỉ còn là đồng euro. Thật khó để một nước thành viên tự ý rút ra khỏi Eurozone và quay về sử dụng đồng nội tệ cũ, vì điều đó sẽ dẫn đến sự xáo trộn nghiêm trọng trong toàn bộ hệ thống kinh tế - tài chính vốn đã được gò vào guồng quay của Eurozone. Làm như vậy trước hết là họ tự làm hại mình. Hơn nữa, đối với các nền kinh tế nhỏ của Eurozone, sự thực thì trong những năm qua, họ đã hưởng lợi rất nhiều từ việc gia nhập liên minh kinh tế tiền tệ cùng các ông lớn, vấn đề nằm ở chỗ việc quản lý tài chính của các thành viên này có vấn đề mà thôi.
Ngược lại, các nước lớn trong Eurozone, vì sự sống còn của đồng euro, sẽ không dễ dàng để một thành viên rút khỏi đồng tiền chung để bảo toàn hệ thống. Việc ngồi lại bàn cách cứu trợ cho các "con bệnh" Hy Lạp, Ai-len và đang quan tâm đặc biệt đến Bồ Đào Nha là minh chứng cho điều đó.
Tuy nhiên, vẫn phải thừa nhận rằng, Hy Lạp, Ai-len, thậm chí kể cả Bồ Đào Nha, mới chỉ là những con bệnh nhỏ. Có thể sự việc sẽ rất khác, nếu như con bệnh tiếp theo là một con bệnh lớn, Tây Ban Nha chẳng hạn. Khi đó, ngoài việc không đủ tiền để giải cứu, còn có thể sẽ có thêm những con bệnh lớn nữa "nhập viện" như một hiệu ứng domino.
Để tiếp tục những kịch bản tệ hại, cần nhắc lại động cơ của những hành động cứu trợ, đó là để cứu đồng tiền chung của châu Âu, hơn là giải cứu các quốc gia lâm nạn. Vậy thì, liệu đồng euro có được cứu bằng mọi giá, bằng tất cả sự hy sinh?
Trước hết, thử đặt giả thiết cho thời điểm mà châu Âu tính toán thấy rằng, chi phí bỏ ra để giữ đồng euro tồn tại lớn hơn cả những lợi ích mà nó mang lại. Nếu vậy, một khi quốc gia nào đó rơi vào trường hợp quá lớn để giải cứu, quá tốn kém để giải cứu, thì dường như một sự đổ vỡ, ban đầu là nho nhỏ, sẽ có thể xảy ra.
Theo các nhà phân tích, hai kịch bản có thể xảy ra. Một là châu Âu sẽ để quốc gia đó rút ra khỏi Eurozone, ít nhất là trong một thời gian. Thứ hai, cũng không loại trừ trường hợp một nước lớn, chẳng hạn như Đức, quá mệt mỏi với việc cứu trợ, sẽ tách ra khỏi Eurozone để bảo toàn lợi ích quốc gia trước sức ép của người dân nước họ.
Với ngọt bùi đã cùng trải qua, cả hai kịch bản này đều có vẻ "khó nghĩ" về mặt tình nghĩa, nhưng khó có thể đo lường được mức chịu đựng của người dân các nước lớn.
Điều đáng mừng là, đó cũng mới chỉ là những kịch bản do các nhà phân tích giả định. Trên thực tế, đến nay, chưa nước nào tìm cách rút ra khỏi Eurozone. Đón chào năm mới 2011, Eurozone còn kết nạp thêm một thành viên mới, đó là Estonia. Sự kiện này như một tia sáng mới giữa bầu trời châu Âu đang bị những đám mây khủng hoảng u ám bao phủ.
Hơn thế nữa, cũng trong đầu năm 2011, Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy tuyên bố ngắn gọn rằng, nếu đồng euro mất đi, thì châu Âu sẽ không còn tồn tại. Trong khi đó, Thủ tướng Đức, bà Angela Merkel khẳng định, đồng euro là nền tảng cho sự thịnh vượng của nước Đức, nước Đức cần châu Âu và đồng euro. Những phát biểu này góp phần trấn an dư luận, đem lại sự lạc quan nhất định cho số phận của đồng euro nói riêng và cả tương lai châu Âu nói chung.
Anh Ngọc
đầu tư
