Tương lai sản xuất Việt Nam: Chuyển đổi xanh để tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu
Trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế Mùa thu 2025, phiên thảo luận với chủ đề “Sản xuất thông minh và Chuỗi cung ứng toàn cầu” được tổ chức sáng 25/11, để làm rõ các trụ cột sản xuất thông minh và chuỗi cung ứng toàn cầu.
TPHCM xác định kinh tế xanh và kinh tế số là động lực tăng trưởng
Ông Nguyễn Văn Dũng - Phó Chủ tịch UBND TPHCM
|
Ông Nguyễn Văn Dũng - Phó Chủ tịch UBND TPHCM chia sẻ đầu phiên chuyên đề, đi sâu vào trụ cột sản xuất thông minh và chuỗi cung ứng toàn cầu, nội dung nhận được sự quan tâm đặc biệt và đồng chủ trì từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF).
Bối cảnh thế giới thay đổi nhanh chóng sau đại dịch COVID-19 và các biến động địa chính trị, chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái cấu trúc sâu rộng, chuyển dịch từ tìm kiếm chi phí nhân công rẻ sang tìm kiếm sự ổn định, bền vững và minh bạch. Việt Nam nói chung và TPHCM nói riêng đang khẳng định vị thế là trung tâm tài chính quan trọng, mắt xích tin cậy nhờ sự ổn định chính trị và vị trí chiến lược, tuy nhiên vẫn đối mặt thách thức lớn khi nền sản xuất chủ yếu dựa vào gia công lắp ráp giá trị thấp, năng suất lao động chưa cao cần được cải thiện và áp lực chuyển đổi xanh từ các thị trường lớn như Âu - Mỹ ngày càng gay gắt.
Trước tình hình đó, ông Dũng khẳng định cấp bách là doanh nghiệp phải đổi mới, ứng dụng AI, IoT, Big Data để tối ưu hóa vận hành, giảm chi phí, minh bạch chuỗi cung ứng và giảm phát thải carbon.
TPHCM cam kết tiên phong trong làn sóng chuyển đổi này, xác định kinh tế xanh và kinh tế số là động lực tăng trưởng, đồng thời công bố hoạt động đồng kiến tạo giữa Việt Nam và WEF trong sáng kiến thúc đẩy sản xuất thông minh như một bước đi chiến lược để tiếp nhận tri thức và tiêu chuẩn tiên tiến nhất thế giới.
Tương lai ngành sản xuất Việt Nam
Phiên thảo luận chuyên đề mang tên "Tương lai sản xuất Việt Nam: Ứng dụng công nghệ của Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 ở quy mô lớn"
|
Mở đầu phiên thảo luận chuyên đề "Tương lai sản xuất Việt Nam: Ứng dụng công nghệ của Cách mạng công nghiệp lần thứ 4", ông Kyriakos Triantafyllidis - Giám đốc Phát triển và Chiến lược, Trung tâm Sản xuất Tiên tiến và Chuỗi Cung ứng, Diễn đàn Kinh tế Thế giới nhắc đến Lighthouse Network của WEF, nơi các nhà máy tiên phong áp dụng công nghệ 4.0 đã đạt được mức tăng năng suất, giảm chi phí và giảm phát thải trung bình 40% đồng thời.
Chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, đại diện Foxconn cho biết họ phân loại mô hình kinh doanh thành tích hợp hệ thống, mô-đun và linh kiện, trong đó việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng và tự động hóa là then chốt. Minh chứng cụ thể tại nhà máy Việt Nam, doanh thu năm nay tăng trưởng 83% nhưng lượng lao động chỉ tăng 20%, nhờ áp dụng các giải pháp số hóa và tự động hóa, đồng thời chú trọng chuyển đổi nhân tài và tạo động lực gắn liền lợi ích cá nhân với sự phát triển của công ty.
Ông Andy Yu Shihao - Phó Chủ tịch Cấp cao - Chuỗi cung ứng toàn cầu khu vực quốc tế, Schneider Electric, Singapore khẳng định tính bền vững và hiệu quả không mâu thuẫn mà bổ trợ cho nhau, ví dụ như điện mặt trời mái nhà hay hệ thống quản lý năng lượng giúp thu hồi vốn nhanh. Để mở rộng quy mô từ thí điểm sang toàn diện, ông chia sẻ 4 bài học: Xây dựng nền tảng tinh gọn trước khi số hóa để tránh lãng phí; chẩn đoán kỹ lưỡng nhu cầu doanh nghiệp trước khi chọn giải pháp; xây dựng cơ sở hạ tầng dữ liệu thống nhất; và phát triển năng lực con người thông qua các mạng lưới chuyên gia nội bộ.
Dưới góc độ cơ quan quản lý Nhà nước, ông Trần Anh Tú - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp Công nghệ thông tin, Bộ Khoa học và công nghệ cho biết, việc ứng dụng các công nghệ của Công nghiệp 4.0 hiện nay không còn dừng lại ở quy mô thử nghiệm nữa mà đã bắt đầu diễn ra ở quy mô lớn trong các doanh nghiệp.
Về cách tiếp cận để thúc đẩy sản xuất thông minh và chuyển đổi xanh tại Việt Nam, ông Tú xác định 3 hướng đi chính phù hợp với thực tiễn. Hướng thứ nhất là tiếp cận dựa trên quy mô và năng lực của doanh nghiệp, bởi phần lớn doanh nghiệp Việt Nam hiện nay là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Không thể áp dụng máy móc việc đi thẳng vào trí tuệ nhân tạo (AI) hay tự động hóa toàn diện ngay lập tức mà cần có những bước đi phù hợp. Lộ trình nên bắt đầu từ số hóa và xây dựng dữ liệu, tiến tới tự động hóa và cuối cùng mới là tích hợp AI, Big Data hay IoT để hoàn thiện mô hình nhà máy thông minh.
Hướng thứ hai là xác định rõ vai trò: Nhà nước tạo hành lang pháp lý, còn doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm và dẫn dắt. Nhà nước sẽ tập trung hoàn thiện khung pháp lý, xây dựng hệ thống tiêu chuẩn hóa để các mô hình có thể nhân rộng, đồng thời hỗ trợ nâng cao năng lực cho doanh nghiệp thông qua đào tạo và kết nối chuyên gia.
Hướng thứ ba là hỗ trợ doanh nghiệp về mặt công nghệ, giúp doanh nghiệp dần làm chủ các công nghệ của cuộc cách mạng công nghiệp thông qua việc kết nối "3 nhà": Nhà nước hỗ trợ, doanh nghiệp phối hợp với các viện trường nghiên cứu để từng bước chuyển giao và làm chủ công nghệ mới.
Liên quan đến các chính sách hỗ trợ cụ thể, hiện nay các bộ ngành đang nỗ lực hoàn thiện hành lang pháp lý một cách đồng bộ và toàn diện. Vừa qua, Bộ Khoa học và Công nghệ đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành danh mục 11 công nghệ chiến lược, bao gồm trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, blockchain, IoT cùng với 35 danh mục công nghệ đi kèm.
Bên cạnh đó, Bộ cũng đã ban hành Luật Khoa học và Công nghệ, Đổi mới sáng tạo, trong đó lần đầu tiên xác định doanh nghiệp là trung tâm của đổi mới sáng tạo với nhiều cơ chế ưu đãi nhằm đưa nhanh kết quả nghiên cứu vào sản xuất. Đồng thời, Bộ đang xây dựng và sửa đổi các luật quan trọng như Luật Trí tuệ nhân tạo, Luật Chuyển đổi số, Luật Công nghệ cao sửa đổi và Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi, cũng như Luật Công nghiệp công nghệ số để tạo nền tảng phát triển kinh tế số.
Về nguồn nhân lực chất lượng cao, các cơ chế hiện hành đang ngày càng cởi mở hơn, bao gồm cả các nghị định về tổng công trình sư nhằm thu hút những nhà khoa học, chuyên gia hàng đầu tham gia vào các dự án phát triển công nghệ và hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng quy mô sản xuất.
Đối với hỗ trợ tài chính, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia là một kênh quan trọng dành cho các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, để thực hiện đổi mới công nghệ, tiếp nhận chuyển giao và đào tạo nguồn nhân lực vận hành các công nghệ 4.0. Doanh nghiệp có thể tận dụng quỹ này để thực hiện chuyển đổi từng phần, từng dây chuyền hoặc từng công đoạn sản xuất thay vì phải đầu tư toàn diện ngay từ đầu vốn rất khó khăn về nguồn lực.
Song song đó, Bộ Khoa học và Công nghệ đang phối hợp với Bộ Công Thương để xây dựng hệ thống tiêu chuẩn hóa cho sản xuất thông minh. Đây là yếu tố then chốt, bởi muốn mở rộng quy mô thì bắt buộc phải có tiêu chuẩn và mô hình hóa. Ở trong nước, thông qua các trung tâm như Trung tâm Cách mạng công nghiệp 4.0 (C4IR) tại TP.HCM hay các trung tâm đổi mới sáng tạo và hỗ trợ chuyển giao công nghệ của các địa phương, sẽ tích cực hỗ trợ doanh nghiệp tìm kiếm công nghệ và chuyên gia phù hợp với nhu cầu thực tiễn.
Bổ sung thêm về bức tranh thực tế tại Việt Nam, bà Nguyễn Dạ Quyên - Đồng Lãnh đạo Trung tâm Sản xuất Thông minh và Chuỗi cung ứng toàn cầu, HCMC C4IR cho rằng, cần nhìn nhận thực tế rằng 98% các doanh nghiệp trong nước là doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), do đó việc chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ cần được xem xét kỹ. Qua quan sát toàn ngành, những bước tiến thực sự của Việt Nam khi mức độ tự động hóa đang gia tăng, đặc biệt là trong các ngành công nghiệp có liên kết với nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Việt Nam hiện là một trong những quốc gia có tỷ lệ ứng dụng IoT cao, với khoảng 36% doanh nghiệp đã sử dụng công nghệ này, đồng thời mật độ triển khai robot cũng đang tăng trưởng ở mức đủ để bắt kịp với các nước trong khu vực. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng khoảng 60% các doanh nghiệp SME vẫn đang ở giai đoạn đầu của hành trình số hóa.
Một điểm đáng chú ý được ghi nhận được qua các khảo sát gần đây là quá trình số hóa đang thực sự diễn ra ngay tại xưởng sản xuất. Cụ thể, gần 80% các nhà sản xuất đã làm việc hàng ngày với các hệ thống quản trị như ERP hay MES, nhưng chỉ có khoảng 11% thực sự tiếp cận được với các máy móc tự động hóa hoàn toàn. Điều này cho thấy sự chuyển đổi của Việt Nam sẽ mang tính chất dẫn dắt bởi dữ liệu trước khi chuyển sang cơ khí hóa, và con người sẽ cộng tác với hệ thống nhiều hơn là trực tiếp với robot. Chính vì vậy, nút thắt thực sự hiện nay nằm ở mức độ sẵn sàng của dữ liệu chứ không phải là thiết bị.
Thực tế này dẫn đến những thách thức lớn mà các doanh nghiệp SME đang phải đối mặt. Dù nhận thức rõ AI có thể mang lại lợi ích, nhưng họ lúng túng không biết bắt đầu từ đâu, sử dụng bộ dữ liệu nào và hợp tác với đối tác nào. Dữ liệu tại các doanh nghiệp Việt Nam hiện vẫn còn phân mảnh và nằm rải rác ở các hệ thống khác nhau. Việc thiếu "một nguồn sự thật duy nhất" về thông tin đang là rào cản lớn. Bên cạnh đó là thách thức về kỹ năng khi nhu cầu về dữ liệu, tự động hóa và năng lực AI tăng nhanh hơn khả năng cung ứng đào tạo, cũng như thách thức về tài chính khi các SME thường vận hành với biên lợi nhuận mỏng và vốn lưu động hạn chế. Vì vậy, mô hình chuyển đổi của Việt Nam cần sự phối hợp hơn là chỉ tập trung vào tự động hóa, hướng tới việc tích hợp tốt nhất giữa con người, hệ thống và dữ liệu để mở rộng quy mô.
Từ góc độ doanh nghiệp, bà Quyên cho rằng rất cần những định hướng ổn định và dài hạn để chuyển dịch từ việc chỉ đơn thuần ứng dụng công nghệ sang bước tiến xây dựng năng lực đổi mới sáng tạo chuyên sâu. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ nâng cấp hạ tầng như triển khai 5G, mở rộng các trung tâm dữ liệu vận hành và phát triển các khu công nghiệp thông minh, cùng với việc hợp tác chia sẻ dữ liệu quốc tế là những nền tảng vô cùng quan trọng.
Cát Lam
