Chuỗi cung ứng ô tô toàn cầu rối loạn vì Trung Quốc siết chặt xuất khẩu đất hiếm
Nhiều nhà máy linh kiện ô tô châu Âu đã buộc phải tạm dừng sản xuất và Mercedes-Benz đang khẩn cấp tìm cách giải quyết tình trạng thiếu hụt đất hiếm, khi Trung Quốc siết chặt xuất khẩu các khoáng sản quan trọng này.
Quyết định tạm dừng xuất khẩu nhiều loại đất hiếm và nam châm liên quan của Trung Quốc hồi tháng 4/2025 đã gây xáo trộn nghiêm trọng chuỗi cung ứng của các nhà sản xuất ô tô, hàng không vũ trụ, công ty bán dẫn và nhà thầu quân sự trên toàn thế giới.
Với vị thế thống trị trong ngành khoáng sản quan trọng - yếu tố không thể thiếu cho quá trình chuyển đổi năng lượng xanh, Trung Quốc đang biến đất hiếm thành “vũ khí mạnh mẽ” trong cuộc chiến thương mại với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Nước này kiểm soát khoảng 90% sản lượng đất hiếm toàn cầu, khiến các đại diện ngành ô tô lo ngại về mối đe dọa ngày càng tăng đối với hoạt động sản xuất.
"Điều này gây áp lực lớn lên hệ thống hoạt động theo kế hoạch chặt chẽ, với các bộ phận được đặt hàng trước nhiều tuần", Sherry House, Giám đốc tài chính Ford, chia sẻ tại hội nghị nhà đầu tư trong ngày 04/06.
Bà mô tả các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc đã tạo thêm nhiều lớp thủ tục hành chính "có lúc diễn ra suôn sẻ, có lúc lại gặp trở ngại".
"Chúng tôi đang cố gắng kiểm soát tình hình. Đây vẫn là thách thức lớn và chúng tôi đang gấp rút tìm giải pháp", bà nói thêm.
Châu Âu tìm cách thoát khỏi sự phụ thuộc
Trong ngày 04/06, Ủy viên thương mại EU Maros Sefcovic cho biết ông và phía Trung Quốc đã nhất trí sẽ làm rõ tình hình đất hiếm trong thời gian sớm nhất.
"Chúng ta cần giảm sự phụ thuộc vào tất cả các nước, đặc biệt là những nước như Trung Quốc. Hiện mức độ phụ thuộc của chúng ta đã vượt quá 100%", Ủy viên EU về Chiến lược Công nghiệp Stephane Sejourne nhận định.
"Những hạn chế xuất khẩu này càng củng cố thêm quyết tâm đa dạng hóa nguồn cung của chúng tôi", ông nhấn mạnh khi Brussels công bố 13 dự án mới bên ngoài khu vực EU nhằm tăng cường cung ứng kim loại và khoáng chất thiết yếu.
Hiệp hội nhà cung cấp ô tô châu Âu CLEPA cho biết nhiều dây chuyền sản xuất đã buộc phải ngừng hoạt động do cạn kiệt nguồn cung nguyên liệu.
Thống kê từ CLEPA cho thấy trong số hàng trăm đơn xin cấp giấy phép xuất khẩu từ các nhà cung cấp ô tô kể từ đầu tháng 4, chỉ có khoảng 25% được phê duyệt. Nhiều yêu cầu khác bị từ chối vì các lý do thủ tục phức tạp.
Mặc dù không tiết lộ danh tính các công ty bị ảnh hưởng, CLEPA cảnh báo sẽ có thêm nhiều đợt ngừng hoạt động trong thời gian tới.
Trong ngày 04/06, Giám đốc sản xuất Mercedes-Benz Joerg Burzer tiết lộ rằng ông đang tích cực trao đổi với các nhà cung cấp hàng đầu về phương án xây dựng "hệ thống đệm" bao gồm các kho dự trữ chiến lược để đối phó với nguy cơ gián đoạn nguồn cung. Tuy nhiên, Mercedes hiện tại vẫn chưa bị ảnh hưởng trực tiếp bởi tình trạng thiếu hụt.
BMW thừa nhận một phần trong mạng lưới nhà cung cấp đã bị gián đoạn, song các nhà máy sản xuất chính của hãng vẫn duy trì hoạt động ổn định.
Không chỉ riêng châu Âu, các nhà sản xuất ô tô Đức và Mỹ cũng đã lên tiếng phản đối, cho rằng các biện pháp hạn chế của Trung Quốc đang đe dọa nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất. Điều này diễn ra sau khi một nhà sản xuất xe điện Ấn Độ cũng đưa ra khiếu nại tương tự tuần trước.
Mathias Miedreich, thành viên HĐQT phụ trách mảng hệ thống truyền động điện tại nhà cung cấp ô tô Đức ZF Friedrichshafen, cho biết công ty may mắn vẫn có thể xin được hầu hết các giấy phép cần thiết từ phía Trung Quốc.
Tuy nhiên, trong cuộc họp báo ngày 03/06, ông bày tỏ lo ngại rằng tình hình hiện tại có thể phát triển thành một cuộc khủng hoảng tương tự như việc thiếu hụt chip bán dẫn trong đại dịch COVID-19, khi hàng triệu chiếc xe đã phải bị hủy bỏ khỏi kế hoạch sản xuất.
Wolfgang Weber, CEO của hiệp hội ngành công nghiệp điện và kỹ thuật số Đức ZVEI, cảnh báo trong tuyên bố qua email rằng nhiều doanh nghiệp đang vận động chính phủ tìm giải pháp khẩn cấp, nhưng một số công ty chỉ còn đủ nguồn cung để duy trì hoạt động trong vài tuần hoặc tối đa vài tháng.
Autoliv của Thụy Điển, với vị thế là nhà sản xuất túi khí và dây an toàn lớn nhất thế giới, may mắn chưa bị ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất. Tuy nhiên, CEO Mikael Bratt đã quyết định thành lập một bộ phận chuyên trách theo dõi và ứng phó với diễn biến tình hình.
Ít lựa chọn thay thế khả thi
Các nhà sản xuất ô tô từ General Motors đến BMW, cùng với những nhà cung cấp lớn như ZF và BorgWarner, đều đang đẩy mạnh nghiên cứu hoặc đã phát triển thành công các loại động cơ sử dụng ít hoặc hoàn toàn không cần đất hiếm. Mục tiêu là giảm dần sự phụ thuộc vào Trung Quốc, nhưng việc mở rộng quy mô sản xuất để đạt được mức chi phí cạnh tranh vẫn là thách thức lớn.
BMW đã thành công triển khai động cơ điện không sử dụng nam châm cho dòng xe điện thế hệ mới nhất. Tuy nhiên, hãng xe Đức vẫn phải dựa vào đất hiếm cho các động cơ nhỏ hơn, phục vụ các bộ phận như hệ thống cần gạt nước kính chắn gió hay cơ cấu cuộn kính cửa sổ.
"Trong ba năm tới, không có giải pháp thay thế nào khác ngoài việc đạt được thỏa thuận với Trung Quốc", Andreas Kroll, giám đốc điều hành của Noble Elements - công ty chuyên nhập khẩu đất hiếm cho các doanh nghiệp quy mô trung bình và các startup, khẳng định.
"Trung Quốc thực sự kiểm soát 99.8% sản xuất toàn cầu về đất hiếm nặng. Các quốc gia khác chỉ có thể sản xuất với khối lượng rất nhỏ, gần như chỉ ở mức phòng thí nghiệm".
Bế tắc trong đàm phán thương mại
Việc Trung Quốc chậm trễ trong việc nới lỏng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu khoáng sản quan trọng đã trở thành tâm điểm trong những chỉ trích mà ông Trump gửi tới Bắc Kinh. Tổng thống Mỹ cáo buộc Trung Quốc đã vi phạm thỏa thuận đình chiến được ký kết tháng trước về việc giảm thuế quan và dỡ bỏ các hạn chế thương mại.
Trong chiến lược tái định hình mối quan hệ thương mại với đối thủ kinh tế lớn nhất, ông Trump đã quyết liệt áp đặt mức thuế quan cao đối với hàng tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc. Mục tiêu là thu hẹp thâm hụt thương mại và khuyến khích các hoạt động sản xuất quay trở lại Mỹ.
Ông Trump từng đẩy thuế quan lên mức cao kỷ lục 145% đối với hàng hóa Trung Quốc, nhưng sau đó phải điều chỉnh giảm khi các thị trường chứng khoán, trái phiếu và tiền tệ bán tháo mạnh vì lo ngại về tác động toàn diện của các biện pháp thuế quan. Trung Quốc cũng đáp trả bằng cách áp đặt thuế quan lên tới 125% và tận dụng vị thế thống trị trong các chuỗi cung ứng quan trọng để tạo áp lực buộc ông Trump phải nhượng bộ.
Theo các quan chức Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự kiến sẽ có cuộc điện đàm trong tuần này nhằm tháo gỡ những bất đồng, với vấn đề hạn chế xuất khẩu được dự báo sẽ là chủ đề ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự.
Tuy nhiên, trong bài đăng trên mạng xã hội Truth Social vào ngày 04/06, ông Trump mô tả Tập Cận Bình là người "RẤT CỨNG RẮN VÀ CỰC KỲ KHÓ TIẾN TỚI THỎA THUẬN”.
Vũ Hạo (Theo Reuters)
