Ngày càng nhiều Gen Z rời văn phòng, chọn nghề tay chân
Trong nhiều thập kỷ qua, con đường từ trung học lên đại học đã trở thành một quy luật bất thành văn của xã hội - một "công thức thành công" được hầu hết các gia đình trung lưu tin tưởng và theo đuổi. Nhưng đối với thế hệ Z (Gen Z), tấm bằng đại học dường như không còn là điều hiển nhiên như cha mẹ họ từng tin tưởng.
Hai năm trước, Zechariah Osburn ngồi xuống để điền đơn xin nhập học đại học. Dù luôn đạt thành tích tốt, cậu lại không cảm thấy hứng thú với viễn cảnh phải đến trường và ngồi bàn giấy mỗi ngày. Đối với Osburn, việc lấy bằng đại học tưởng như là điều hiển nhiên, nhất là khi bố mẹ liên tục thúc ép cậu đi theo con đường này. Thế nhưng, vào một đêm muộn trong năm cuối trung học, khi ngồi nhìn chằm chằm vào đơn đăng ký, Osburn bất ngờ quyết định dừng lại. “Tôi cảm thấy mình như một kẻ giả tạo”, cậu chia sẻ.
Osburn không thực sự biết mình muốn theo đuổi nghề gì và cũng không có đủ tiền để đi học đại học. Thay vì vay nợ sinh viên rồi dành vài học kỳ để tiệc tùng và “tìm kiếm bản thân”, cậu quyết định tập trung phát triển công việc làm vườn bán thời gian thành một doanh nghiệp toàn thời gian.
Hiện tại, ở tuổi 20, Osburn đã trở thành chủ sở hữu Z’s Exterior Services, cung cấp các dịch vụ chăm sóc cỏ, phủ mùn, rửa áp lực và nhiều dịch vụ chăm sóc cảnh quan khác tại miền bắc Virginia. Cậu đã thuê một số nhân viên làm việc toàn thời gian và bán thời gian, đồng thời lên kế hoạch tiếp tục mở rộng doanh nghiệp.
Dù không phải là người đam mê phủ mùn, Osburn lại rất thích việc điều hành doanh nghiệp và cảm thấy hài lòng khi làm khách hàng vui vẻ. “Bạn bỏ ra bao nhiêu công sức thì sẽ nhận lại bấy nhiêu”, cậu nói.
Theo Osburn, việc dành hàng giờ liền để học tập và bỏ ra hàng chục ngàn USD cho tấm bằng đại học không phải lúc nào cũng đem lại kết quả xứng đáng, nhất là khi cậu nghe nhiều người than phiền về khoản nợ lớn và khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm.
Nhiều bạn trẻ thuộc thế hệ Gen Z ngày nay đang cân nhắc lại con đường đại học, nhất là khi học phí không ngừng tăng cao và nhiều ngành nghề văn phòng trở nên bất ổn. Thay vì đi theo lối mòn truyền thống, họ lựa chọn những hướng đi khác phù hợp hơn với thực tế.
Niềm tin của người Mỹ vào giá trị của tấm bằng đại học cũng đang giảm sút rõ rệt. Theo khảo sát của Gallup năm 2023, chỉ 36% người được hỏi cho biết họ “rất tin tưởng” hoặc “khá tin tưởng” vào hệ thống giáo dục đại học, giảm mạnh so với con số 57% vào năm 2015. Một nghiên cứu của Pew Research năm 2024 cũng cho thấy chỉ 22% người trưởng thành ở Mỹ vẫn muốn theo đuổi đại học dù phải vay nợ. Khảo sát của Indeed năm 2025 chỉ ra rằng Gen Z là thế hệ cảm thấy việc lấy bằng đại học là lãng phí thời gian và tiền bạc nhiều nhất.
Theo Experian, trung bình mỗi người Gen Z đang gánh khoảng 23,000 USD nợ sinh viên. Áp lực tài chính này càng trở nên nặng nề hơn khi những điều Gen Z mong muốn như cân bằng giữa công việc và cuộc sống, sự ổn định tài chính hay cơ hội làm chủ bản thân lại ngày càng khó đạt được trong môi trường văn phòng. Các quản lý bắt đầu yêu cầu nhân viên quay lại làm việc trực tiếp, đồng thời nhiều công việc đầu vào lại được giao cho các bot AI tạo sinh, khiến con đường thăng tiến bị thu hẹp.
Một khảo sát của Handshake cho thấy 62% sinh viên năm cuối đại học, dù đã quen thuộc với các công cụ AI, vẫn lo ngại tự động hóa sẽ ảnh hưởng đến triển vọng nghề nghiệp của mình, tăng đáng kể so với mức 44% vào năm 2023. Những ngành từng được xem là ổn định như công nghệ, tư vấn, tuyển dụng, luật… cũng đang đối mặt với nguy cơ bị AI tạo sinh thay thế ở các vị trí dành cho người mới. Theo Fed New York, tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp đại học đã tăng rõ rệt vào đầu năm 2025, lên 5.8% so với 4.6% của một năm trước đó. Ngoài ra, các biện pháp áp thuế của Tổng thống Donald Trump cũng góp phần tạo ra sự bất ổn trên thị trường lao động, khiến doanh nghiệp e dè trong việc tuyển dụng mới và người lao động văn phòng cảm thấy bị mắc kẹt trong công việc hiện tại.
Trong bối cảnh đó, các công việc tay chân, trong đó có nhiều vị trí mang lại thu nhập ổn định lên đến sáu con số, đang dần trở thành lựa chọn hấp dẫn cho nhiều bạn trẻ.
Tỷ lệ sinh viên theo học tại các trường cao đẳng hệ hai năm, tập trung vào các ngành nghề kỹ thuật, đã tăng từ khoảng 15% năm 2019 lên gần 20% vào năm 2024, theo số liệu từ Trung tâm Nghiên cứu Thống kê Sinh viên Quốc gia Mỹ.
Cục Thống kê Lao động Mỹ cho biết những ngành nghề tăng trưởng nhanh nhất hiện nay bao gồm kỹ thuật viên tuabin gió, lắp đặt pin năng lượng mặt trời, cùng các vị trí trong lĩnh vực y tế và một số ngành công nghệ như phân tích dữ liệu, an ninh thông tin. Ngoài ra, các công việc trong lĩnh vực xây dựng, sửa ống nước, điện, vận tải cũng được dự báo sẽ tăng trưởng nhanh hơn mức trung bình 4% trong giai đoạn 2023 - 2033.
Jennifer Herrity nhận xét: “Mạng xã hội đã thực sự giúp Gen Z hiểu rõ hơn về công việc ở các lĩnh vực mới”.
Nhu cầu nhân lực trong các ngành năng lượng tái tạo, xây dựng thương mại và dân dụng, hạ tầng công cộng dự kiến sẽ tiếp tục tăng nhờ các dự án lớn như Đạo luật Cơ sở hạ tầng lưỡng đảng và làn sóng đầu tư toàn cầu vào năng lượng mới. Giá nhà tăng một phần do thiếu hụt lao động xây dựng, kéo theo mức lương của người lao động trong ngành này cũng tăng lên.
Đúng vào thời điểm nhu cầu lao động tăng cao, một lực lượng lớn lao động lành nghề thuộc thế hệ baby boomer (được sinh ra trong khoảng từ năm 1946 đến năm 1964) lại chuẩn bị nghỉ hưu, mở ra nhiều cơ hội việc làm cho những ai muốn theo đuổi các ngành nghề ít bị ảnh hưởng bởi tự động hóa như sửa chữa hệ thống điều hòa, sửa ống nước, xây dựng. Thực tế, khó có khả năng bạn sẽ thuê robot đến sửa dây điện trong nhà mình trong tương lai gần. Nhiều chuyên gia dự báo, các lĩnh vực này có thể đối mặt với tình trạng thiếu lao động, đây là tín hiệu tích cực cho Gen Z.
Trong khi đó, ở những ngành mà AI tạo sinh đang làm chậm lại tốc độ tăng trưởng như công nghệ hay tư vấn, lại xuất hiện nhiều cơ hội cho các bạn trẻ muốn khởi nghiệp. Các công cụ như ChatGPT trở thành trợ lý 24/7, giúp doanh nhân trẻ tự động hóa các công việc như đặt lịch hẹn, soạn email cho khách hàng mà không cần thuê nhân viên. Là thế hệ lớn lên cùng công nghệ, Gen Z không cần trường lớp để học cách tận dụng các công cụ số, giúp doanh nghiệp vận hành hiệu quả hơn.
“Họ rất quen thuộc với công nghệ, đó đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày”, Gary Specter, CEO của Simpro, công ty phần mềm quản lý dự án cho ngành dịch vụ hiện trường và thầu khoán, nhận xét. “Chúng ta đang chứng kiến sự kết hợp giữa công nghệ hiện đại và các công việc tay chân truyền thống”.
Đối với nhiều người trẻ, việc chuyển hướng sang các nghề tay chân đồng nghĩa với việc từ bỏ giấc mơ đại học mà cha mẹ, anh chị và cả những bộ phim về tuổi trưởng thành đã từng vẽ nên. Khi tầng lớp trung lưu ở Mỹ phát triển, nhu cầu học đại học cũng tăng lên. Năm 1970, chỉ 11% người trưởng thành tại Mỹ sở hữu bằng cử nhân, nhưng đến năm 2021, con số này đã tăng lên 38%, theo số liệu của Cục Thống kê Dân số Mỹ. Dần dần, việc cho con vào đại học trở thành điều hiển nhiên đối với nhiều gia đình trung lưu. Tuy nhiên, điều này cũng khiến các lựa chọn nghề nghiệp khác bị xem nhẹ, tạo ra định kiến với các nghề tay chân, một định kiến vẫn còn tồn tại đến ngày nay, dù chi phí đại học ngày càng cao đã làm cho giấc mơ ấy không còn hấp dẫn như trước.
Ryan Daniels, 22 tuổi, đã quyết định bỏ học tại Đại học Florida sau năm nhất vào năm 2022 để theo đuổi công việc kinh doanh dịch vụ rửa áp lực cao toàn thời gian.
“Nhiều người đã rất sốc khi tôi từ bỏ cơ hội đó”, Daniels chia sẻ. Nhưng cậu không phải là trường hợp cá biệt. Tỷ lệ thanh niên theo học đại học ở Mỹ đã giảm từ 41% năm 2012 xuống còn 39% vào năm 2022, theo Trung tâm Thống kê Giáo dục Quốc gia. Số lượng sinh viên đại học đạt đỉnh vào năm 2010, sau đó giảm từ 18 triệu xuống còn khoảng 15.4 triệu vào năm 2021.
Việc thu hút người trẻ vào các ngành nghề kỹ thuật vẫn cần một sự thay đổi lớn về tư duy xã hội. Theo khảo sát năm 2023 của Jobber, phần mềm dành cho các chuyên gia dịch vụ gia đình, có đến 74% học sinh trung học Mỹ cho rằng xã hội vẫn còn định kiến với việc chọn học nghề thay vì đại học, 79% nói rằng cha mẹ muốn họ vào đại học, và chỉ 5% được cha mẹ khuyến khích theo học nghề. Khảo sát của Gallup cũng cho thấy khoảng 70% học sinh trung học thường xuyên nghe về đại học, trong khi chưa đến 1/4 nghe nhiều về học nghề hoặc chương trình thực tập. Có lẽ, chính những “influencer” về nghề tay chân trên mạng xã hội, chứ không phải đại diện các trường nghề, mới là người truyền cảm hứng và thu hút nhiều bạn trẻ đến với lĩnh vực này.
“Gen Z thực sự đang đối mặt với những thách thức mới”, Jennifer Herrity, chuyên gia theo dõi xu hướng nghề nghiệp tại Indeed, nhận định. “Mạng xã hội đã giúp Gen Z hiểu rõ hơn về công việc ở các lĩnh vực mới”.
Những video “một ngày làm việc” đang tràn ngập trên YouTube, TikTok, Instagram, mang đến cho người xem cái nhìn thực tế về nhiều nghề nghiệp mà trước đây chỉ những ai có người thân làm trong ngành mới biết đến. Có những video ghi lại cảnh nhân viên tư vấn hay dân công nghệ bắt đầu ngày mới ở phòng gym, rồi di chuyển đến văn phòng, tham gia các cuộc họp liên miên với ly matcha 9 USD trên tay. Tuy nhiên, những video thu hút hơn lại đến từ những người làm nghề tay chân như thợ điện, thợ sửa ống nước, làm vườn… Họ chia sẻ những thước phim chân thực về công việc ngoài thực tế. Osburn cho biết cậu từng xem nhiều video về khởi nghiệp dịch vụ cảnh quan trên mạng xã hội. Hiện tại, cậu đã có 45,000 người theo dõi trên Instagram, cùng xem cậu lái xe tải quanh Virginia. Lexi Abreu, một nữ thợ điện với 200,000 người theo dõi trên YouTube, thường xuyên hướng dẫn khán giả cách xử lý các tình huống đi dây điện phức tạp và chia sẻ những câu chuyện hài hước về việc là phụ nữ trong ngành nghề vốn do nam giới thống trị.
Trong khi sinh viên đại học phải thắt lưng buộc bụng, những người chọn nghề kỹ thuật lại có thể bắt đầu kiếm tiền ngay từ sớm. Theo Cục Thống kê Lao động Mỹ, mức lương khởi điểm trung bình cho công nhân xây dựng là khoảng 19 USD/giờ, có thể lên đến 45 USD/giờ ở cấp cao. Công việc bảo trì, sửa chữa bắt đầu với mức 14 USD/giờ và có thể đạt 44 USD/giờ. Trung bình, thợ điện và thợ ống nước kiếm được khoảng 29 USD/giờ, theo số liệu của Indeed. Thay vì phải sống dựa vào mì gói suốt 4 năm đại học, Daniels đã xây dựng doanh nghiệp RHI Pressure Washing của riêng mình và đủ khả năng trả lương cho 3 nhân viên, đồng thời lo được chi phí cá nhân. Ngày càng nhiều người nhận ra giá trị của các nghề kỹ thuật. Theo khảo sát của tổ chức New America với khoảng 1,500 người, năm 2024 có 66% người trưởng thành tin rằng có nhiều công việc ổn định, lương cao chỉ cần bằng tốt nghiệp trung học phổ thông, tăng đáng kể so với 50% năm 2018.
Tuy nhiên, những lợi ích của nghề tay chân không có nghĩa là tấm bằng đại học sẽ mất giá trị trong tương lai gần. Theo dữ liệu của Cục Dự trữ Liên bang New York, mức lương trung bình của sinh viên Gen Z tốt nghiệp đại học năm 2024 là 60,000 USD, so với 40,000 USD của những người chỉ tốt nghiệp trung học phổ thông. Khoảng cách này còn nới rộng hơn khi người có bằng đại học thăng tiến trong sự nghiệp. Một số lĩnh vực ổn định cũng ưu tiên tuyển dụng sinh viên đại học: LinkedIn cho biết ngành tăng trưởng nhanh nhất cho sinh viên mới tốt nghiệp là xây dựng, ngoài ra số lượng lao động mới cũng tăng ở các lĩnh vực tiện ích, dầu khí và khai khoáng.
Lẽ ra Daniels đã tốt nghiệp đại học trong tháng này, nhưng thay vào đó, cậu đã biến công việc làm thêm thời trung học thành một doanh nghiệp thực thụ. Phần lớn thời gian trong ngày, cậu điều hành công việc kinh doanh và thường xuyên sử dụng ChatGPT để soạn phản hồi cho khách hàng hoặc viết email hàng loạt. Daniels nhận xét: “AI tạo sinh có thể lấy đi việc của dân văn phòng, nhưng lại giúp ích rất nhiều cho chúng tôi ở đây”.
Quốc An (Theo Business Insider)
