Phép thử đặc khu Côn Đảo
TP.HCM đang khẩn trương rà soát, điều chỉnh quy hoạch tổng thể thành phố (mới), trong đó xác định rõ mô hình 1-3-1, tức 1 không gian (tổng quan TP.HCM) - 3 khu vực: khu vực TPHCM là “thủ phủ tài chính và công nghệ cao”, tập trung phát triển trung tâm tài chính, thương mại, dịch vụ, công nghệ và đổi mới sáng tạo; khu vực Bình Dương là “thủ phủ công nghiệp”, trung tâm sản xuất, công nghiệp công nghệ cao; khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu là “thủ phủ kinh tế biển”, cửa ngõ cảng biển quốc tế, phát triển các dịch vụ logistics và trung tâm công nghiệp năng lượng - 1 đặc khu kinh tế (Côn Đảo).
Cũng trong hơn 2 tuần qua, có 2 sự kiện quan trọng liên quan đến Côn Đảo: một là, lễ kỷ niệm 27/7 được dời từ ngày dự kiến (24-25/7) sang đúng ngày với mục tiêu: năm đầu tiên Côn Đảo trực thuộc TP.HCM, vì vậy việc diễn ra đúng ngày, ngay tại địa điểm linh thiêng sẽ là trọn vẹn hơn. Hai là, đã diễn ra Đại hội Đảng bộ đặc khu Côn Đảo lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 vào ngày 8/8. Tại đây, dựa trên cốt lõi bản quy hoạch (điều chỉnh) sắp tới của Côn Đảo, Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được đã nhấn mạnh trong chỉ đạo Đại hội là “Côn Đảo cần xác định rõ bản sắc riêng làm nền tảng xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Định vị Côn Đảo là nơi hội tụ giá trị văn hóa - lịch sử, sinh thái tự nhiên độc đáo, hướng tới hình ảnh “đảo xanh, thông minh, đáng sống” kết hợp hài hòa giữa phát triển hiện đại và bảo tồn di sản”.
Vấn đề quan trọng được đặt ra ở đây là: Chính quyền TP.HCM nói chung, chính quyền đặc khu Côn Đảo nói riêng sẽ phải giải quyết căn cơ, thấu đáo những bài toán chiến lược, đồng thời cũng là nền tảng của sự phát triển, trước mắt lẫn lâu dài mối quan hệ “biện chứng” giữa tài nguyên thiên nhiên - di sản văn hóa với tốc độ phát triển từ hiện tại đến tương lai ra sao.
Về tài nguyên thiên nhiên, việc tận dụng ưu đãi của tạo hóa cần được kiểm soát và đồng bộ với hành động bảo vệ theo đúng chuẩn mực “chuỗi giá trị bảo tồn” (Conservation Value Chain). Trong đó việc bảo tồn và phục hồi đa dạng sinh học độc đáo của Vườn Quốc gia Côn Đảo (thuộc rừng đặc dụng và là 1 trong 33 Vườn Quốc gia của Việt Nam).
Cụ thể phải đảm bảo vận hành hiệu quả Khu bảo tồn biển Côn Đảo, chương trình Phục hồi rạn san hô và thảm cỏ biển, bảo vệ rùa biển và các loài quý hiếm cho đến việc nuôi trồng thủy sản tuần hoàn, công nghệ cao, liên kết nông nghiệp - du lịch. Nhất là trong quá trình đó phải quyết liệt quản lý rác thải nhựa đại dương thông qua các chương trình như "Cảng cá giảm nhựa" (yêu cầu ngư dân sử dụng các dụng cụ thay thế đồ nhựa dùng một lần), "Du lịch không rác thải nhựa" (áp dụng tại tất cả các khu bảo tồn biển và các điểm tham quan do Vườn Quốc gia quản lý)…
Đây cũng là lý do để dẫn tới một quyết sách mới, quan trọng cho hòn đảo đặc khu này là triển khai Đề án chuyển đổi xanh Đặc khu Côn Đảo nằm trong Chương trình chuyển đổi xanh của TP.HCM. Điều cần biết là trong 4 trụ cột giao thông, năng lượng, kinh tế biển và du lịch cũng chính là “thủ phạm” gây ra phát thải lớn, chiếm gần như toàn bộ nguồn phát thải của Côn Đảo. Do đó, ngoài việc bao phủ 100% giao thông xanh trên toàn đảo với giao thông công cộng, xe buýt điện, mô hình chia sẻ phương tiện giao thông điện... thì cũng cần hướng đến mục tiêu tham vọng hơn là xây dựng Côn Đảo thành “Đảo Trung hòa Carbon” (Net Zero Island) vào năm 2040, sớm hơn 10 năm so với cam kết quốc gia.
Đó chính là “đường dẫn” cho sự phát triển bền vững ở tương lai.
Về di sản văn hóa - lịch sử, đơn cử là việc cần có một cơ chế riêng để lập dự án độc lập nhằm thực hiện công tác bồi thường, tái định cư cho các hộ dân ra khỏi khu vực bảo vệ II của Di tích lịch sử Nhà tù Côn Đảo. Đây là việc làm cấp bách để bảo tồn di tích quốc gia đặc biệt, vốn là một vướng mắc do Luật Đầu tư công hiện hành chưa có quy định cho phép.
Thực tế, trong ưu thế “biệt đãi” của tự nhiên, Côn Đảo vẫn còn quá nhiều khó khăn, bất lợi trong sự kết nối với đất liền. Do đó, ngoài chiến lược “xanh hóa” nói trên thì “số hóa” là lựa chọn thông minh nhất để xóa dần khoảng cách địa lý - hành chính bằng quy trình vận hành phi địa giới của Đặc khu.
Điều này là bệ đỡ cho quá trình tiếp cận và triển khai các bước đi của kinh tế biển, cảng biển mà Côn Đảo là phép thử trung tâm. Phát triển mô hình kinh tế đặc khu trong toàn khu vực, không chỉ TP.HCM mà cả vùng Đông Nam Bộ và cửa ngõ ra cảng biển quốc tế với chuỗi cảng biển Cát Lái – Hiệp Phước – Cái Mép – Thị Vải tạo thành các tuyến vận tải quốc tế, du lịch đường biển và logistics biển.
Cuối cùng, để tất cả những nội dung trên được khơi thông, vận hành hiệu quả, cần có một cơ chế đặc khu đủ mạnh để kích hoạt các nguồn lực: từ kêu gọi đầu tư, chỉ định các nhà đầu tư chiến lược, các ưu thế vượt trội về thuế, vốn và con người cho đến việc cần cho phép TP.HCM giữ lại số thu vượt dự toán (có thể từ 65-70%) từ các khoản thu phân chia để đầu tư phát triển hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng kết nối cho Côn Đảo.
Quốc Học
