Thế giới đối mặt “cú sốc xuất khẩu mới” từ Trung Quốc
Hàng xuất khẩu từ Trung Quốc đang tràn khắp thế giới, khi thuế quan của Tổng thống Trump đóng cửa thị trường Mỹ và buộc hàng hóa Trung Quốc phải tìm đường sang các quốc gia khác từ Đông Nam Á đến châu Âu và Mỹ Latin.
Hai thập kỷ trước, Trung Quốc từng gây chấn động nước Mỹ với khả năng sản xuất và vận chuyển hàng hóa nhanh chóng, giá rẻ ở quy mô chưa từng có. Làn sóng xuất khẩu đó đã định hình lại nền kinh tế và chính trị Mỹ. Ngày nay, một "cú sốc Trung Quốc" mới đang lan rộng khắp toàn cầu từ Indonesia đến Đức và Brazil.
Khi thuế quan của Tổng thống Trump bắt đầu cô lập Trung Quốc khỏi thị trường lớn nhất của họ, các nhà máy Trung Quốc đang đổ đồ chơi, ô tô và giày dép sang các nước khác với tốc độ chóng mặt, tác động mạnh đến nền kinh tế và địa chính trị toàn cầu.
Con số thống kê cho thấy tầm mức của làn sóng này: Đến thời điểm này của năm 2025, thặng dư thương mại của Trung Quốc với thế giới đã lên gần 500 tỷ USD - tăng hơn 40% so với cùng kỳ năm ngoái. Khi hai siêu cường thế giới đối đầu về thương mại, phần còn lại của thế giới hiện đang chuẩn bị cho một "cú sốc Trung Quốc" thậm chí còn lớn hơn.
"Trung Quốc có rất nhiều thứ cần xuất khẩu, và dù Mỹ có áp thuế quan lên Trung Quốc hay không, việc ngăn chặn sự thay đổi trong dòng chảy gần như là không thể", Leah Fahy, nhà kinh tế Trung Quốc tại Capital Economics, nhận định.
"Dòng lũ" xuất khẩu Trung Quốc
"Dòng lũ" xuất khẩu từ Trung Quốc bắt nguồn từ chính sách Chính phủ và nền kinh tế trong nước chậm lại. Để giảm thiểu tác động từ cuộc khủng hoảng bất động sản - đã làm sụt giảm tài sản của hàng triệu gia đình, Bắc Kinh trong vài năm qua đã đầu tư mạnh vào ngành sản xuất. Kết quả là các nhà máy đang sản xuất nhiều hàng hóa hơn rất nhiều so với nhu cầu tiêu dùng trong nước.
Thị phần toàn cầu của Trung Quốc với tất cả các loại hàng hóa đã tăng mạnh, theo phân tích của bà Fahy. Xu hướng này sẽ tiếp tục bất chấp thuế quan của Mỹ vì Bắc Kinh không có khả năng thay đổi hướng đi của các chính sách hướng xuất khẩu.
Bằng cách chuyển hướng dòng hàng hóa sang Đông Nam Á, Mỹ Latin và châu Âu, Trung Quốc đã giảm bớt tác động kinh tế từ sự sụt giảm nhu cầu từ Mỹ. Tuy nhiên, điều này đặt Trung Quốc vào xung đột tiềm tàng với các đối tác thương mại cũng đang đối mặt với áp lực từ Washington.
Tổng thống Trump đang đe dọa áp thuế quan cao đối với các nước có lượng hàng hóa Trung Quốc gia tăng mạnh, như Việt Nam, Campuchia và Indonesia. Những thuế quan đó hiện đã được tạm hoãn để đàm phán. Một số nước đã được hưởng lợi từ sự gia tăng đầu tư của các công ty nước ngoài đang cố gắng chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc càng nhanh càng tốt.
Thực tế, sự thay đổi mạnh mẽ trong xuất khẩu của Trung Quốc đã được hình thành từ lâu trước khi ông Trump nhậm chức vào tháng 1/2025. Cuộc khủng hoảng bất động sản của Trung Quốc - với tình trạng dư thừa nhà ở, giá cả lao dốc và phá sản rộng rãi - bắt đầu lan rộng trong nền kinh tế vào năm 2021.
Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đã nhanh chóng chuyển hướng các khoản vay rẻ từ các nhà phát triển bất động sản sang các nhà xuất khẩu và nhà sản xuất. Động thái này cuối cùng đã bù đắp cho sự sụp đổ trong xây dựng, vốn đóng góp 1/3 trong tăng trưởng kinh tế ở thời đỉnh cao.
Đối với Bắc Kinh, đây là một chiến thuật đã được thử nghiệm từ lâu: Đổ tiền để giải quyết vấn đề. "Họ thường đầu tư quá mức để có được quy mô trước, và sau đó quá trình được hỗ trợ bởi các chính sách của Chính phủ", Tommy Wu, nhà kinh tế tại Commerzbank, giải thích. "Điều đó góp phần vào lý do tại sao chúng ta có vấn đề này ngày nay".
Cách đây một thập kỷ, Trung Quốc đã khởi động chiến lược công nghiệp tham vọng mang tên "Made in China 2025". Mục tiêu của kế hoạch này là chuyển đổi từ "xưởng sản xuất thế giới" sang trung tâm sản xuất các sản phẩm công nghệ cao như chip máy tính tinh vi và xe điện.
Tham vọng này nhanh chóng gây ra phản ứng mạnh từ phương Tây. Mỹ và châu Âu đã đáp trả bằng cách áp đặt thuế quan cao đối với ô tô điện, tấm pin mặt trời và nhiều sản phẩm công nghệ cao khác từ Trung Quốc.
Tuy nhiên, kể từ khi thị trường bất động sản Trung Quốc sụp đổ, động lực thúc đẩy sản xuất của nước này đã vượt xa kế hoạch ban đầu. Điều bất ngờ là trong khi vẫn tiếp tục phát triển các sản phẩm tiên tiến, các nhà sản xuất Trung Quốc lại đồng thời tăng gấp đôi sản lượng những mặt hàng bình dân - những sản phẩm giá rẻ mà họ đã thành thạo từ hai thập kỷ trước.
Chiến lược này đã định hình lại ngành sản xuất toàn cầu, khiến các nhà kinh tế phải bối rối khi cố gắng hiểu và dự đoán hướng đi tiếp theo.
"Trung Quốc không phát triển theo cách mà lý thuyết kinh tế gợi ý, và bây giờ chúng ta đối mặt với một mô hình mới", Priyanka Kishore, nhà kinh tế ở Singapore, nhận định về quỹ đạo truyền thống của các nền kinh tế chuyển khỏi sản xuất cấp thấp khi họ trở nên trưởng thành và phát triển hơn. "Đây là một thách thức vì nó làm trầm trọng thêm áp lực lên phần còn lại của thế giới", bà Kishore nói.
Tái định hình bức tranh thương mại toàn cầu
Cuộc chiến thuế quan đang dần tái định hình bản đồ thương mại toàn cầu, và những tác động kinh tế đầu tiên đã bắt đầu hiện rõ. Tại Đức, một trong những nền kinh tế lớn nhất châu Âu, lô hàng từ Trung Quốc trong tháng vừa qua đã tăng vọt 20% so với cùng kỳ năm ngoái.
Sự gia tăng đột biến này đã khiến các doanh nghiệp Đức lo lắng, theo ông Wu - chuyên gia kinh tế từ Commerzbank. Trong số những ngành bị ảnh hưởng, các nhà sản xuất ô tô đang cảm nhận tác động mạnh mẽ nhất từ làn sóng xuất khẩu này.
Trung Quốc đã sản xuất hơn 45% xe điện thế giới trong năm nay, ngay cả khi các công ty Trung Quốc đang tham gia vào cuộc chiến giá ác liệt tại quê nhà vì nhu cầu của người tiêu dùng giảm sút.
Áp lực cạnh tranh trong nước đã thúc đẩy các nhà sản xuất Trung Quốc tìm kiếm thị trường xuất khẩu. Kết quả là xuất khẩu xe điện của Trung Quốc đã tăng vọt 64.6% trong năm nay, theo số liệu từ Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc.
Những nước bị tác động bởi “dòng lũ” hàng hóa Trung Quốc chứng kiến ngành sản xuất trong nước suy thoái nghiêm trọng, kéo theo hàng loạt ca đóng cửa nhà máy và mất việc làm.
Tại Indonesia, ngành may mặc - một trong những trụ cột kinh tế truyền thống - đang gặp khó khăn lớn. Nhiều nhà máy buộc phải đóng cửa vì không thể cạnh tranh với quần áo giá rẻ từ Trung Quốc. Con số mà Redma Gita Wirawasta, Chủ tịch Hiệp hội các nhà sản xuất sợi và xơ Indonesia công bố cũng đáng báo động: khoảng 250 ngàn người đã mất việc làm trong ngành này chỉ trong hai năm 2023 và 2024.
Tương tự, các nhà sản xuất phụ tùng ô tô Thái Lan đã đóng cửa vì xe điện Trung Quốc. Ở Nam Mỹ, Brazil - một trong những thị trường ô tô lớn nhất khu vực - cũng đang "kêu cứu". Các nhà sản xuất ô tô trong nước đã chính thức kêu gọi chính phủ khởi động cuộc điều tra chống bán phá giá đối với xe hơi Trung Quốc.
Hai lựa chọn khó khăn
Đối với hầu hết các nước, có hai lựa chọn. Sonal Varma, nhà kinh tế trưởng châu Á (ngoại trừ Nhật Bản) tại Nomura - ngân hàng đầu tư Nhật Bản, phân tích rằng lựa chọn đầu tiên là "không làm gì cả" và chấp nhận chứng kiến ngành sản xuất nội địa dần bị "rỗng ruột".
Lựa chọn khác là tăng thuế quan và sử dụng các biện pháp bảo hộ khác trong các lĩnh vực cụ thể, giống như Mỹ đã làm với Trung Quốc. Điều này có nguy cơ chọc giận Trung Quốc – quốc gia thường sử dụng thương mại và đầu tư như "vũ khí" trong các sáng kiến ngoại giao. Mặt khác, họ cũng có thể vấp phải sự phản đối từ Mỹ nếu không đồng hành trong cuộc đối đầu kinh tế với Bắc Kinh.
"Chuỗi cung ứng đang bị phân chia theo ranh giới địa chính trị", bà Varma nhận định. “Việc quyết định đã trở nên khó khăn hơn nhiều - bạn sẽ liên minh với bên nào?".
Vũ Hạo (Theo NYTimes)
