Đồ gỗ Việt Nam trước sức ép chi phí logistics xanh
Các quy định mới từ Liên minh châu Âu, Tổ chức Hàng hải Quốc tế và loạt cam kết khí hậu đang buộc các doanh nghiệp xuất khẩu phải đo lường và giảm phát thải carbon trên từng container, từng chuyến tàu. Áp lực từ chi phí “xanh” là bài toán tài chính ngắn hạn, đặt ra yêu cầu cải tổ sâu rộng trong mô hình vận hành của toàn ngành gỗ Việt Nam.
Đà tăng trưởng giữ vững nhưng áp lực cạnh tranh ngày càng lớn
Năm 2024 ngành đồ gỗ Việt Nam đạt giá trị xuất khẩu 16.25 tỷ USD, tăng 20.3% so với năm 2023.
Nguồn: Tổng cục Hải quan
|
Trong đó, xuất khẩu sản phẩm gỗ đạt 11.2 tỷ USD, tăng 21.9% so với năm 2023. Con số này đã vượt kỷ lục cũ được thiết lập năm 2022 với 15.8 tỷ USD và đưa tổng giá trị xuất khẩu lâm sản, bao gồm lâm sản ngoài gỗ, lên khoảng 17.3 tỷ USD[1].
Nguồn: Tính toán từ số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan
|
Xuất khẩu của ngành gỗ Việt Nam tập trung vào một vài thị trường chủ lực. Hoa Kỳ tiếp tục giữ vị trí đứng đầu với kim ngạch xuất khẩu năm 2024 đạt 9.05 tỷ USD, chiếm 55.6% tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam, tăng 24% so với năm 2023. Các thị trường lớn tiếp theo gồm Trung Quốc với tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 2.02 tỷ USD (chiếm 12.4%) và Nhật Bản đạt 1.75 tỷ USD (chiếm 10.7%). Ngoài ra, một số thị trường mới như Ấn Độ đang ghi nhận mức tăng trưởng đáng chú ý, đạt 215.57 triệu USD, tăng tới 74.4% so với năm 2023.
Tuy tăng trưởng, ngành đồ gỗ Việt Nam đang đối mặt với áp lực cạnh tranh ngày càng lớn. Trước hết từ Trung Quốc, quốc gia đã chuyển nhiều cơ sở sản xuất đồ gỗ sang Việt Nam để tránh thuế chống bán phá giá của Hoa Kỳ[2]. Theo thống kê, 1/3 công ty có vốn đầu tư nước ngoài trong ngành đồ gỗ Việt Nam là từ Trung Quốc, bởi chi phí lao động tại Việt Nam thấp hơn khoảng 20% so với Trung Quốc[3].
Ngoài ra, Indonesia cũng đang trở thành đối thủ đáng gờm, đặc biệt với thế mạnh về đồ gỗ teak tái chế. Công ty Permata Furni đã được cấp chứng nhận bởi Preferred by Nature (mã đăng ký chứng chỉ: NC-COC-004901) để hỗ trợ sản xuất đồ nội thất thân thiện với môi trường cho cả trong nhà và ngoài trời, trở thành một trong những nhà sản xuất lớn nhất ở Semarang, Indonesia về loại sản phẩm này[4].
Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ đang tăng sức ép cạnh tranh tại thị trường châu Âu. Trong 5 năm qua, giá trị nhập khẩu đồ gỗ từ Thổ Nhĩ Kỳ vào các nước EU đã tăng đều đặn, từ 938 triệu Euro năm 2019 lên 1.7 tỷ Euro năm 2023, tăng hơn 80% trong giai đoạn này[5].
Các chính sách toàn cầu về môi trường làm thay đổi chi phí logistics trong ngành gỗ
Logistics không còn đơn thuần là vấn đề vận chuyển mà đã trở thành một phần mở rộng của chiến lược ESG và tuân thủ thương mại xanh. Những năm gần đây, nhiều chính sách toàn cầu về môi trường đã được ban hành, tác động trực tiếp đến chi phí logistics trong ngành gỗ.
Theo Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBMA), các nhà nhập khẩu EU chỉ cần báo cáo lượng khí thải nhà kính trong hàng hóa nhập khẩu mà không phải trả phí trong giai đoạn thí điểm từ ngày 1/10/2023. Từ năm 2026, EU sẽ bắt đầu áp thuế carbon dựa trên cường độ phát thải trong quá trình sản xuất[6]. Điều này có nghĩa là các nhà xuất khẩu đồ gỗ Việt Nam sẽ phải tính toán và giảm thiểu lượng carbon phát thải trong toàn bộ chuỗi cung ứng, bao gồm cả khâu vận chuyển.
Chiến lược giảm phát thải khí nhà kính của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) 2023 đặt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào khoảng năm 2050 và đặt ra mục tiêu đến năm 2030, ít nhất 5% đến 10% lượng nhiên liệu được sử dụng sẽ là những loại nhiên liệu có phát thải carbon bằng 0 hoặc gần bằng 0.
Quy định chống phá rừng của EU (EUDR) cũng có hiệu lực từ ngày 29/06/2023, với các doanh nghiệp lớn phải tuân thủ từ 31/12/2024 và doanh nghiệp vừa và nhỏ từ 30/06/2025. Quy định yêu cầu các công ty phải đảm bảo sản phẩm không được sản xuất trên đất mới phá rừng sau 31/12/2020 thì mới đủ điều kiện xuất khẩu vào thị trường EU.
Nghiên cứu của McKinsey cho thấy một nhóm các nhà vận chuyển hàng đầu sẵn sàng trả phí cao hơn 5-10% cho dịch vụ logistics bền vững[7], nhưng cũng đồng nghĩa với việc biên lợi nhuận của các doanh nghiệp sẽ bị ảnh hưởng nếu không thể chuyển chi phí tăng thêm này sang người tiêu dùng.
Logistics xanh tác động ra sao tới chi phí ngành gỗ Việt Nam?
Chi phí logistics chiếm tỷ trọng đáng kể trong giá thành xuất khẩu sản phẩm gỗ, trung bình từ 20% đến 30%[8].
Theo báo cáo của Boston Consulting Group, 82% công ty sẵn sàng trả phí cao hơn cho vận chuyển không carbon. Tuy nhiên, phần lớn công ty này không sẵn sàng trả mức phí đủ cao để tài trợ hoàn toàn cho quá trình khử carbon vào năm 2050. Điều này tạo ra khoảng cách giữa lý tưởng khử carbon và chi phí để biến những lý tưởng đó thành hiện thực[9].
Đối với các doanh nghiệp xuất khẩu đồ gỗ Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc tiếp cận vốn để đầu tư vào xe vận tải sạch, kho bãi sử dụng năng lượng tái tạo, hoặc dịch vụ chứng nhận dấu chân carbon là rất khó khăn.
Ngoài ra, ngành gỗ vẫn đối mặt nhiều thách thức như kiểm soát nguồn gốc gỗ hợp pháp, nguy cơ gian lận thương mại, áp lực cạnh tranh khu vực và biến động kinh tế toàn cầu. Các thị trường lớn như EU và Hoa Kỳ ngày càng thắt chặt yêu cầu về xuất xứ, đòi hỏi doanh nghiệp cải thiện kiểm soát chuỗi cung ứng[10].
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp còn có nguy cơ bị yêu cầu thay đổi nhà vận tải nếu không đạt chuẩn phát thải, và buộc phải cung cấp hồ sơ đo lường CO2 của toàn chuỗi logistics, bao gồm cả đầu kéo container.
Hạn chế về hạ tầng logistics xanh và thể chế đang làm suy yếu năng lực cạnh tranh
Theo ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), logistics xanh đã trở thành yêu cầu bắt buộc khi các thị trường lớn siết chặt tiêu chuẩn phát thải và truy xuất nguồn gốc.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy hạ tầng logistics tại Việt Nam vẫn còn nhiều điểm nghẽn: chi phí đầu tư cao, thủ tục hành chính phức tạp, thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý sự phát triển không đồng đều giữa các khu vực và phụ thuộc lớn vào các tuyến đường biển quốc tế.
Đặc biệt, hệ thống cảng biển, kho bãi, phương tiện vận chuyển chưa đáp ứng tiêu chuẩn carbon, trong khi vận tải đường bộ vẫn chiếm tỷ trọng lớn và là nguồn phát thải chủ yếu, gây khó khăn cho việc kiểm kê và giảm phát thải khí nhà kính[11].
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp logistics Việt Nam đa phần quy mô nhỏ, tiềm lực tài hạn chế, thiếu sự liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp sản xuất, xuất nhập khẩu và còn hạn chế trong việc tiếp cận công nghệ xanh, năng lượng tái tạo. Hệ thống kho bãi chưa hiện đại, tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo thấp, tỷ lệ hư hỏng hàng hóa còn cao, và chỉ khoảng 42% doanh nghiệp sử dụng bao bì thân thiện với môi trường, chủ yếu là giấy, carton; bao bì gỗ gần như chưa được quan tâm nhiều chỉ 1.2% doanh nghiệp sử dụng[12].
Chi phí logistics xanh tăng cao, làm bào mòn biên lợi nhuận và giảm sức cạnh tranh của sản phẩm gỗ Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Về mặt thể chế, chính sách ưu đãi tài chính cho doanh nghiệp đầu tư vào phương tiện sạch, kho bãi xanh, hay các dịch vụ chứng nhận carbon còn thiếu và chưa đồng bộ. Việt Nam cũng chưa có cơ chế tín dụng carbon hiệu quả để hỗ trợ doanh nghiệp bù đắp chi phí chuyển đổi xanh.
Theo ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST), sản phẩm gỗ khá đặc thù và có đặc điểm cồng kềnh hơn so với các sản phẩm khác, chi phí vận tải biển rất cao và ngành này rất nhạy cảm với môi trường, đòi hỏi phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về nguồn gốc xuất xứ, chế biến và thương mại xanh[13]. Do đó, việc thiết lập và giải quyết các điểm nghẽn về thương mại xanh, hạ tầng logistics xanh và tăng trưởng xanh trở nên rất cấp thiết ở thời điểm hiện tại, nếu không doanh nghiệp gỗ Việt Nam sẽ ngày càng tụt lại phía sau so với đối thủ trong khu vực.
[1] https://trungtamwto.vn/tin-tuc/28622-xuat-khau-go-va-san-pham-go-lap-ky-luc-moi
[2] https://daibieunhandan.vn/hoa-ky-gia-han-thoi-gian-ban-hanh-ket-luan-dieu-tra-tu-go-nhap-khau-tu-viet-nam-10334941.html
[3] https://antidumping.vn/chinese-furniture-firms-move-to-vietnam-to-avoid-us-tariffs-n15593.html
[4] https://recycleteak.com/fsc-certified-teak-furniture-company/
[5] https://www.interiordaily.com/article/9630551/import-from-turkish-furniture-to-europe-shows-massive-80-increase/
[6] https://interlogistics.com.vn/news/blog/eudr-and-cbam-both-have-been-implemented-what-you-need-to-know-part-1-n-738
[7] https://www.approvedforwarders.com/costs-of-sustainable-logistics/
[8] https://nhandan.vn/cu-huych-cho-nganh-go-tu-logistics-post695805.html
[9] https://www.approvedforwarders.com/costs-of-sustainable-logistics/
[10] https://trungtamwto.vn/tin-tuc/28622-xuat-khau-go-va-san-pham-go-lap-ky-luc-moi
[11] https://trungtamwto.vn/chuyen-de/27449-go-rao-can-de-kip-xanh-hoa-nganh-logistics
[12] https://laodong.vn/kinh-doanh/thao-go-cac-diem-nghen-de-nganh-logistics-viet-nam-phat-trien-xung-tam-1339965.ldo
[13] https://mekongasean.vn/phat-trien-logistics-xanh-thich-ung-nhanh-la-xu-huong-tat-yeu-31015.html
Phạm Hoàng Phúc
