"Cá mập" chịu lỗ cơ sở để kiếm lợi từ phái sinh, bỏ túi 85 triệu USD trong một ngày
Đầu tháng 7/2025, Jane Street Capital thu hút sự chú ý sau khi bị cấm giao dịch tại Ấn Độ - thị trường quyền chọn lớn nhất thế giới. Nguyên nhân xuất phát từ chiến lược siêu lợi nhuận mang tên “thao túng chỉ số trong ngày”.
Jane Street Capital được thành lập năm 1999, tức là tương non đối trẻ khi so với các tên tuổi lớn ở Phố Wall. Tuy không quá nổi tiếng nhưng Jane Street năm 2024 đã ghi nhận doanh thu từ giao dịch tài chính ngang hàng với những tên tuổi như Morgan Stanley, Citigroup, Bank of America. Lý do là Jane Street đã tìm thấy một lỗ hổng siêu lợi nhuận, không phải ở Phố Wall, mà là trên thị trường Ấn Độ.
Một điểm đặc biệt đáng chú ý của Ấn Độ là quy mô thị trường phái sinh lớn gấp 422 lần so với giao dịch cổ phiếu cơ sở, trong khi tỷ lệ này ở Mỹ chỉ là 9 lần, Hàn Quốc là 12 lần và Đức là 36 lần. Sự bùng nổ của thị trường phái sinh tại Ấn Độ chính là mảnh đất màu mỡ cho Jane Street kiếm lời.
Nếu như Jane Street thắng lớn, vậy ai là người thua đau?
Thống kê của Ủy ban Chứng khoán và Sàn Giao dịch Ấn Độ (SEBI) cho thấy khoảng 90% nhà đầu tư cá nhân giao dịch hợp đồng tương lai và quyền chọn cổ phiếu tại Ấn Độ đã thua lỗ vào năm 2022, với mức lỗ trung bình tương đương một nửa thu nhập hàng năm của một công nhân Ấn Độ.
Vậy Jane Street đã chiến thắng thị trường như thế nào? Câu trả lời nằm ở sự phối hợp nhịp nhàng của hàng loạt giao dịch trên thị trường cơ sở và phái sinh.
Thao túng chỉ số trong ngày
Theo một tài liệu dài hơn 100 trang do Ủy ban Chứng khoán và Sàn Giao dịch Ấn Độ (SEBI) công bố mới đây, chiến lược kiếm lời của Jane Street được gọi là thao túng chỉ số trong ngày (Intraday index manipulation).
SEBI đã phân tích một ví dụ thực tế vào ngày 17/01/2024:
Sáng hôm đó, chỉ số Nifty Bank của Ấn Độ mở cửa giảm khoảng 3% do kết quả kinh doanh đáng thất vọng của ngân hàng lớn HDFC.
Jane Street ngay lập tức can thiệp bằng cách mua mạnh cổ phiếu của một số ngân hàng lớn trong chỉ số này như HDFC, ICICI, SPIN, với tổng giá trị khoảng 500 triệu USD chỉ trong vài giờ giao dịch đầu tiên.
Lượng mua của Jane Street chiếm 20-25% tổng khối lượng mua, đủ sức đẩy giá chỉ số lên hoặc ít nhất là chặn đà giảm.
Giá cơ sở tăng đã khiến giá các quyền chọn bán (put option) - vốn là công cụ đặt cược chỉ số sẽ đi xuống – sụt giảm sâu. Ví dụ, một quyền chọn bán Nifty Bank có giá từ 229 rupee đã giảm xuống chỉ còn 65 rupee chỉ sau vài phút.
Jane Street đã tận dụng cơ hội này để tích lũy một lượng lớn các quyền chọn bán giá rẻ. Khoản đặt cược vào quyền chọn của Jane Street lớn gấp hơn 7 lần số tiền công ty đã chi để mua cổ phiếu ngân hàng.
Sau khi tích lũy đủ quyền chọn bán giá rẻ, Jane Street đảo chiều kịch bản bằng cách bất ngờ bán tháo toàn bộ số cổ phiếu ngân hàng đã mua vào buổi sáng.
Hành động này ngay lập tức khiến giá cổ phiếu của các ngân hàng đó và chỉ số Nifty Bank rơi mạnh trở lại.
Khi chỉ số giảm, giá trị của các quyền chọn bán mà Jane Street nắm giữ đã tăng vọt. Quyền chọn được mua với giá 65 rupee buổi sáng đã có giá trị hơn 700 rupee khi thị trường đóng cửa vào buổi chiều.
Jane Street chấp nhận thua lỗ trên các giao dịch cổ phiếu cơ sở (mua cao buổi sáng, bán thấp buổi chiều). Nhưng lợi nhuận từ các hợp đồng quyền chọn phái sinh đã vượt xa khoản lỗ từ việc bán cổ phiếu. SEBI ước tính Jane Street đã kiếm được khoảng 85 triệu USD chỉ trong ngày 17/01/2024 nhờ chiến lược thao túng chỉ số này.
Sự chênh lệch về quy mô giữa thị trường cơ sở và phái sinh là nhân tố quan trọng đóng góp vào lợi nhuận của Jane Street. Do thị trường cơ sở khá nhỏ, nên Jane Street chỉ cần mua hoặc bán một lượng cổ phiếu tương đối khiêm tốn là đủ để khiến giá biến động theo ý mình. Ngược lại, thị trường phái sinh có thanh khoản cực lớn nên khi Jane Street mua vào buổi sáng, giá không tăng lên mà vẫn ở đáy; khi Jane Street bán ra buổi chiều, giá không lao dốc mà vẫn ở đỉnh.
Cộng thêm việc công ty dồn tiền vào phái sinh nhiều hơn cơ sở, và tỷ lệ tăng giá của hợp đồng phái sinh cũng lớn hơn mức giảm của cổ phiếu cơ sở, Jane Street đã tối đa hóa được lợi nhuận của mình.
Phơi bày
Trong một thời gian dài, không ai biết việc Jane Street kiếm đậm từ việc thao túng chỉ số chứng khoán Ấn Độ.
Vụ việc bị phơi bày không phải do một cuộc điều tra hay thanh kiểm tra của cơ quan chức năng, mà là do một vụ kiện vô nghĩa do Jane Street tự khởi xướng.
Vào tháng 4/2024, Jane Street đã đệ đơn kiện hai cựu nhân viên của mình, cáo buộc họ đã đánh cắp chiến lược giao dịch và mang nó sang một công ty đối thủ là Millennium Management. Trong hồ sơ tòa án, Jane Street thậm chí còn tiết lộ rằng chiến lược này đã tạo ra một tỷ USD lợi nhuận chỉ riêng trong năm 2023.
Một bài báo về vụ kiện này đã được SEBI trích dẫn trong báo cáo điều tra của mình như là "chất xúc tác giúp khởi động cuộc điều tra". Nói cách khác, Jane Street đã tự làm lộ chiến lược kiếm cơm của mình thông qua một vụ kiện không cần thiết.
Ngày 03/07/2025, Jane Street bị cấm giao dịch mọi loại chứng khoán và công cụ phái sinh ở Ấn Độ. Đến ngày 21/07 vừa qua, công ty được phép giao dịch trở lại nhưng phải chịu sự giám sát chặt chẽ của SEBI, và phải nộp 567 triệu USD tiền đặt cọc vào một tài khoản đặc biệt.
Cầm Thanh
