Chống rửa tiền: đừng nửa vời
Chính sự yếu kém về quản trị ở các ngân hàng và định chế tài chính ở nước ta đã khiến tội phạm rửa tiền phát triển. Đáng ngại hơn cả vẫn là những nguồn gốc dẫn đến các hành vi rửa tiền. Đó là tình trạng tham nhũng tràn lan trở thành một “thị trường tham nhũng”.
Chính sự yếu kém về quản trị ở các ngân hàng và định chế tài chính ở nước ta đã khiến tội phạm rửa tiền phát triển. Đáng ngại hơn cả vẫn là những nguồn gốc dẫn đến các hành vi rửa tiền. Đó là tình trạng tham nhũng tràn lan trở thành một “thị trường tham nhũng”.
Đó còn là tình trạng trốn thuế, lãng phí và thất thoát trong xây dựng cơ bản.
Minh chứng cho các nhận định này là hành vi rửa tiền bằng nguồn tiền phi pháp từ hoạt động ma túy mới vừa được khám phá là trường hợp Lê Thị Mai, sử dụng tiền thu được từ hoạt động buôn ma túy đầu tư dưới danh nghĩa của Công ty Viet-Can Resorts & Plantation vào tỉnh Khánh Hòa.
Vụ rửa tiền mới nhất vừa phát hiện trong ngành hàng không. Một số viên chức nhà nước lập chứng từ thanh toán khống cước phí vận chuyển và hao hụt xăng dầu, rút ra một số tiền lên đến 50 tỉ đồng, sau đó dùng số tiền này để thành lập các công ty cổ phần “mẹ” rồi sau đó lại lập tiếp công ty “con” để che giấu nguồn tiền bẩn.
Interpol cũng đã cảnh báo Chính phủ về việc các tội phạm đã tiến hành các hoạt động rửa tiền thông qua hệ thống các ngân hàng ở nước ta.
Những chứng cứ mới vừa phát hiện trong thời gian qua có thể chỉ mới là bề nổi của tảng băng. Trên thực tế, có thể còn có nhiều những nguồn tiền từ các hoạt động phạm tội khác như tham nhũng, tham ô lãng phí... vẫn chưa được phát hiện.
Nền kinh tế sẽ bị ảnh hưởng như thế nào từ việc tiếp nhận nguồn tài chính từ các hoạt động rửa tiền?
Các nguồn tiền bẩn sẽ làm lũng đoạn nền kinh tế quốc gia. Theo bà Susan J Adams, trưởng đại diện IMF tại VN, VN cần phải cảnh giác với các dòng tài chính phi pháp này bởi lẽ nếu để chúng chảy vào, sớm muộn gì nền kinh tế và hệ thống tài chính tiền tệ quốc gia cũng sẽ bị tàn phá.
Các hoạt động rửa tiền còn làm mất uy tín của quốc gia và do đó làm giảm đi những cơ hội tăng trưởng do các nhà đầu tư giờ đây đã mất đi niềm tin vào quốc gia đó. Đầu tư nước ngoài vào các quốc gia như thế chắc chắn sẽ sụt giảm đáng kể.
Những hậu quả nghiêm trọng trên khiến cuộc chiến chống tội phạm rửa tiền thật sự có một tầm quan trọng đặc biệt đối với sự tồn vong của đất nước. Do đó, chúng ta hoàn toàn ủng hộ chủ trương chống rửa tiền thông qua nghị định chống rửa tiền mà Chính phủ vừa mới ban hành mặc dù có nhiều điều cần phải được xem xét lại.
Từ chống rửa tiền theo “bài bản” của FATF...
Tổ chức chống rửa tiền quốc tế còn gọi là lực lượng đặc nhiệm trong lĩnh vực tài chính - FATF (Financial Action Task Force). FATF đã cho phát hành 40 khuyến nghị chống rửa tiền cùng với tám khuyến nghị đặc biệt khác về chống rửa tiền và khủng bố và được biết đến với tên gọi là FATF 40+8.
Các đề xuất này tập hợp các qui định toàn diện về hướng dẫn chống rửa tiền cho các chính phủ, các cơ quan lập pháp và hành pháp, các định chế tài chính và các tổ chức kinh doanh nói chung.
Hiện nay có hơn 130 quốc gia và lãnh thổ, đại diện cho khoảng 85% dân số thế giới và khoảng 90 - 95% sản lượng kinh tế toàn cầu đã thực hiện những cam kết chính trị để thực hiện khuyến nghị 40+8 của FATF. VN hiện vẫn chỉ mới là quan sát viên chứ chưa phải là thành viên chính thức của FATF.
Các quốc gia thành viên phải đưa ra được một chuỗi các hành vi phạm tội có liên quan đến hành vi rửa tiền, chí ít cũng phải bao quát toàn bộ 20 tội danh có liên quan đến hoạt động rửa tiền trong các đề xuất 40+8. Trong đó có những hành vi được đặc biệt quan tâm như việc lạm dụng thân thế chính trị gia đình, tham nhũng, đút lót, giao dịch nội gián và loại tội phạm về môi trường.
Đáng chú ý là trong các đề xuất của FATF có những đề xuất liên quan đến việc ghi chép, giám sát và theo dõi những hoạt động của các yếu nhân (Politically Exposed Persons).
Đây là những nhân vật đã từng được giao các nhiệm vụ quan trọng, bao gồm những người đứng đầu chính phủ, các quan chức cấp cao chính phủ và chính trị gia cao cấp, các viên chức quân đội và quan chức tư pháp, các giám đốc cấp cao ở các doanh nghiệp.
FATF yêu cầu các ngân hàng và các định chế tài chính phải thiết lập một hệ thống kiểm soát rủi ro để xác định khách hàng có phải là những yếu nhân này hay không, và thực hiện những biện pháp để xác định nguồn gốc những tài sản của họ, tiến hành phân tích các hoạt động kinh doanh của các nhân vật này.
...Đến chống rửa tiền theo cách của ta
Hoạt động rửa tiền ở mỗi quốc gia khác nhau do những đặc thù riêng biệt nên không thể áp dụng một cách máy móc hoàn toàn các biện pháp chống rửa tiền ở các nước trên thế giới vào trong nước.
Các đề xuất về những giải pháp chống rửa tiền ở VN, muốn thành công, sẽ phải có những nét đặc thù riêng. Tuy nhiên, các biện pháp chống rửa tiền cũng không thể “khác lạ” một cách thái quá so với những chuẩn mực quốc tế về chống rửa tiền.
Nghị định 74 về phòng chống rửa tiền vừa mới ban hành, theo chúng tôi, vẫn còn nửa vời và chưa thật sự tuyên chiến với các loại tội phạm nhạy cảm, cũng như chưa thể hiện tinh thần đấu tranh quyết liệt với loại tội phạm này.
Theo chúng tôi, những định hướng cơ bản cho cuộc chiến chống rửa tiền ở VN cần phải lưu ý những vấn đề sau:
1. Liệt kê rõ ràng và chi tiết những tội danh có liên quan đến các hoạt động rửa tiền. Những tội danh này nên bao quát toàn diện 20 tội danh mà FATF đề xuất cho mỗi nước.
Nghị định 74 về phòng chống rửa tiền vừa ban hành chưa liệt kê các tội danh (và là) nguồn gốc dẫn đến hành vi rửa tiền.
Chính phủ cần phải khẩn trương ban hành bổ sung các loại tội danh này. Theo đó, ngoài các tội danh thông thường dẫn đến các hành vi rửa tiền như tham nhũng, trốn thuế... thì với đặc thù ở nước ta, Chính phủ nên chỉ rõ đích danh các hành vi và tội phạm sau đây: (1) lạm dụng thân thế chính trị, (2) các loại tội phạm về môi trường vốn dĩ đã và đang hoành hành ở mức báo động và (3) các giao dịch nội gián nhằm thu lợi nhuận bất chính (chẳng hạn như định giá sai giá trị doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa để chiếm đoạt tài sản công).
Nếu như Chính phủ dám tuyên chiến mạnh mẽ bằng việc chỉ ra đích danh các tội danh trên trong nghị định hoặc luật chống rửa tiền, điều đó cũng có nghĩa là chúng ta đã chứng minh cho người dân và các quốc gia trên thế giới thấy rõ quyết tâm của Chính phủ là “không có vùng cấm” trong cuộc chiến chống rửa tiền, nhất là đối với các hành vi liên quan đến lạm dụng thân thế chính trị hoặc là liên quan đến các yếu nhân đặc biệt.
Từ đó, các ngân hàng và các định chế tài chính có thể thiết lập các biện pháp nhận diện và giám sát thích hợp mà không gặp cản trở.
2. Phải có những biện pháp giám sát ở trình độ rất cao để chẩn đoán các nguồn gốc chính yếu của các nguồn tiền bẩn, hình thành từ hoạt động rửa tiền, là từ những hoạt động gì.
Có thể đó là do buôn lậu ma túy, tham nhũng, trốn thuế, giao dịch nội gián, lợi dụng uy thế chính trị, tội phạm môi trường...
Trong thời gian qua chúng ta chỉ mới đưa ra ánh sáng một số tội phạm rửa tiền liên quan đến các tội danh trốn thuế, buôn lậu ma túy.
Những nguồn tiền khác được tẩy sạch từ tội phạm tham nhũng hoặc các hành vi có liên quan đến các tội danh lợi dụng uy tín chính trị, mà điển hình là trường hợp con lợi dụng uy tín cha trong vụ mua bán quota ở Bộ Thương mại, hoặc những giao dịch nội gián nhằm thu lợi bất chính, chẳng hạn như định giá sai giá trị doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa để chiếm đoạt tài sản công vẫn chưa được thu hồi và đưa ra ánh sáng.
Nếu như Chính phủ và Quốc hội nêu đích danh các dạng tội phạm này trong nghị định hoặc luật chống rửa tiền thì cuộc chiến đấu để chống lại các loại tội phạm này sẽ giảm thiểu ở mức đáng kể và chắc chắn sẽ thu hồi về cho ngân sách một khoản tiền không nhỏ.
3. Về mặt chính trị, VN cần phải giải quyết việc chống rửa tiền như là một phần của các cam kết quốc tế để tăng cường hiệu lực quản lý vĩ mô nói chung và trong cuộc chiến đấu chống lại tham nhũng trong cả khu vực công, khu vực tư và khu vực tài chính.
Chính vì thế chúng ta nên cân nhắc một cách thận trọng những mặt lợi và hại khi chỉ ban hành các khung pháp lý cho hoạt động chống rửa tiền chỉ dưới dạng nghị định như hiện nay.
Theo nhiều đánh giá, nghị định chống rửa tiền có thể sẽ không tương xứng với qui mô quốc tế của tội phạm rửa tiền và mức độ nguy hiểm cũng như những nguy cơ mà hành vi này mang đến cho nền kinh tế.
Chính phủ nên có những cân nhắc xem liệu có nên ban hành “luật chống rửa tiền” trong thời gian sớm nhất sau khi VN gia nhập WTO hay không, thay vì là 5 - 10 năm theo như dự kiến.
Song song đó, chúng ta cần phải nhanh chóng trở thành thành viên chính thức của FATF và nên lấy đề xuất 40+8 của tổ chức này là khung pháp lý cơ bản, để từ đó đề ra các biện pháp chống rửa tiền mang đặc thù VN.
Việc trở thành thành viên của FATF còn giúp VN nhận được nhiều hơn nữa sự hỗ trợ về mặt kỹ thuật chống rửa tiền và làm cho tiến trình hội nhập nền kinh tế toàn cầu trở nên thuận lợi hơn, tránh trường hợp ba ngân hàng thương mại quốc doanh của chúng ta bị “cấm hành nghề” trên thế giới do VN chưa có luật chông rửa tiền.
4. Xem xét lại chủ trương hình thành trung tâm thông tin phòng chống rửa tiền trực thuộc ngân hàng nhà nước. Đã hội nhập cũng nên tuân thủ những sân chơi của khu vực và quốc tế.
Tổ chức chống rửa tiền ở VN nên tham khảo mô hình đơn vị tình báo tài chính ở các quốc gia thành viên của FATF và nhất thiết phải trực thuộc Chính phủ để bộ máy này thật sự có một quyền hạn to lớn hơn nữa trong cuộc chiến đấu chống lại nạn rửa tiền và tham nhũng.
Hoạt động rửa tiền là một hoạt động phức hợp ngoài cả lĩnh vực ngân hàng và mang tầm mức quốc tế, chính vì thế nếu tổ chức chống rửa tiền chỉ trực thuộc ngân hàng nhà nước, thì có khả năng chúng cũng trở thành một ủy ban chỉ đạo “thông tin” như ủy ban chỉ đạo lũ lụt chẳng hạn, và sẽ không đủ quyền lực để tham gia vào trận chiến đầy phức tạp và tinh vi như cuộc chiến chống rửa tiền và tham nhũng.
TTCN
