ĐBSCL: Khi Qui hoạch sản xuất bị... thả nổi
Cay đắng bài học cá tra, cá ba sa
Từ tháng 2-2008 đến nay giá cá tra rớt thảm hại, người nuôi bị thua lỗ nặng nề. Đã vậy đầu ra hiện nay đang bế tắc, cả trăm ngàn tấn cá ứ đọng trong ao chưa thể tiêu thụ. Nhiều hộ nông dân giờ đây không còn khả năng duy trì đàn cá, đang đứng trước nguy cơ bị phá sản!
Từ những năm 1989-1995, khi cá ba sa, cá tra xuất khẩu mạnh, người dân An Giang ồ ạt đầu tư nuôi. Thời điểm đó chủ yếu là nuôi bè, vào giai đoạn hoàng kim ở An Giang có trên 3.000 bè, chủ yếu nuôi cá tra. Đến khi con cá tra nuôi bè bị các nhà máy "chê” do định mức chế biến thấp nên cá tra chuyển qua nuôi trong ao. Kể từ đấy cơn sốt đào ao nuôi cá tra lan rộng...
Phá ruộng vườn... thành ao
Theo Bộ NN&PTNT, năm 2005 toàn ĐBSCL có 36 nhà máy tham gia chế biến cá tra với công suất chế biến theo thiết kế 274.000 tấn cá nguyên liệu/năm, thì hiện nay con số là 84 nhà máy với tổng công suất thiết kế gần 1 triệu tấn cá nguyên liệu/năm. Do quá nhiều nhà máy chế biến, nên đã xuất hiện những doanh nghiệp tự cạnh tranh bằng cách chào giá xuất khẩu thấp, sau đó họ tha hồ "đè” giá mua cá nguyên liệu thấp xuống...
Tại An Giang, không chỉ dân các làng bè bỏ bè lên bờ mà cả những người chưa từng biết nghề cũng đổ xô mua đất đào ao nuôi cá tra. Đầu tiên họ chọn những dải đất ven sông thuận tiện việc vận chuyển, lấy nước vào và xả nước thải. Dần dà dọc theo nhiều nhánh sông là lớp lớp ao nuôi; bao vạt đất cồn bãi màu mỡ, vùng chuyên canh màu mỗi năm cho thu nhập hàng chục triệu đồng/ha lần lượt biến thành... trang trại nuôi cá.
Do phát triển tự phát nên giá cá lúc lên lúc xuống và lúc lời lúc lỗ cứ lặp đi lặp lại như điệp khúc. Sau mỗi đợt giá cá tăng, nơi nơi lại đào ao. Ngày càng nhiều "đại gia", người trong các công ty chế biến thủy sản ùn ùn đi mua đất đầu tư vùng nuôi qui mô lớn. "Lúc đó hễ có tiền, mua được đất là người ta lao vào nuôi cá. Mạnh ai nấy nuôi..." - ông Phan Văn Danh, chủ tịch Hiệp hội Nghề nuôi & chế biến thủy sản An Giang, nhớ lại.
Khi những dải đất ven sông không còn, người ta lùng mua đất nằm dọc các kênh rạch. Giá đất nông nghiệp tăng vụt lên hàng chục rồi cả trăm triệu đồng/công. Hết đất "mặt tiền" người ta lại tiến sâu vào các cánh đồng. Các huyện nằm sâu trong vùng tứ giác Long Xuyên như Châu Thành, Tri Tôn, Tịnh Biên... xưa vốn xa lạ với con cá tra thì nay ao cá ngày càng lấn vào ruộng lúa. Ở Thoại Sơn nó lấn cả vùng qui hoạch nuôi tôm.
Không chỉ An Giang, phong trào lan nhanh về Cần Thơ, Đồng Tháp. Dọc quốc lộ 91, dọc các bờ sông lần lượt mọc lên hàng loạt dãy ao cá. Đi sâu vào các tuyến kênh nội đồng, đất ruộng hai bên dày đặc dãy ao nuôi với những miệng ống bơm lấy nước và xả nước thải đâm tủa xuống lòng kênh san sát. Ban đêm đèn điện sáng rực như chốn phố thị.
Theo bà Mai Thị Ánh - một người ở ấp Thới Bình B, Thới Thuận, Thốt Nốt, Cần Thơ, phần lớn những người đổ xô mua đất đào ao là các doanh nghiệp tư nhân, chủ kinh doanh lớn. "Họ mạnh về vốn nên đầu tư nuôi hàng hecta, mỗi kỳ thu hoạch cả ngàn tấn cá. Cứ mỗi đợt cá lên giá họ lại mua thêm đất, đào thêm ao. Bán bao nhiêu cũng mua hết" - bà Ánh cho hay.
Dãy cù lao Tân Lộc (Thốt Nốt, Cần Thơ) từng được mệnh danh là "đảo ngọt" với những vườn cây ăn trái sum suê, vừa là vùng chuyên canh mía, sản xuất đường kết tinh nổi tiếng cả nước ngày càng... loang lổ ao nuôi! "Vườn cây ăn trái bị phá bỏ, ruộng mía biến mất, chủ cơ sở sản xuất đường bỏ nghề lao vào con cá” - ông Bùi Hữu Trí, chủ tịch Hiệp hội Thủy sản Cần Thơ, than.
Mạnh ai nấy làm
Tại An Giang, nếu như cuối thập niên 1990 diện tích nuôi cá chỉ khoảng 200ha thì đến đầu năm 2007, theo số liệu của ngành nông nghiệp, diện tích nuôi đã lên 1.000ha và hiện nay vọt lên 1.600ha. Phần lớn diện tích này chưa làm đầy đủ thủ tục về đất đai, như chưa xin phép chuyển mục đích qua nuôi thủy sản. Còn tại Cần Thơ, từ vài chục hộ ban đầu với 20-30ha, giờ đây đã tăng lên 1.200ha nuôi cá tra, trong đó riêng Thốt Nốt 650ha với gần 900 hộ nuôi. "Phát triển quá nóng, tất cả đều bị thả nổi!" - ông Trí nói.
Tại Đồng Tháp bao dải đất cồn, bãi bồi màu mỡ thay vì trồng màu cho lợi nhuận hàng trăm triệu đồng/ha cũng ồ ạt lên bờ, lên ao. Nơi nơi người ta phá sạch các vườn cây ăn trái để nuôi cá. "Vùng chuyên trồng quít hồng huyện Lai Vung nổi tiếng một thời nay không còn" - ông Ngô Minh Tấn, Hiệp hội Thủy sản tỉnh, tiếc nuối. Ở huyện Châu Thành năm 2003 chỉ có 50ha nuôi cá thì nay đã 186ha, tăng hơn gấp ba lần! "Hễ sau một đợt cá có giá người ta lại đi lùng mua đất, bao nhiêu cũng mua hết. Đó đây máy Kobe đào đất cả ngày đêm" - bà con xã An Nhơn kể.
Theo số liệu của Bộ NN&PTNT, năm 2000 diện tích cá tra toàn vùng ĐBSCL chỉ 1.650ha thì năm 2005 lên xấp xỉ 5.000ha và hiện nay 5.900ha. "Đấy là con số thống kê chưa đầy đủ chứ thực tế cao hơn nhiều. Bởi nuôi tự phát, mạnh ai nấy nuôi, mạnh tỉnh nào tỉnh ấy thả cho nuôi, thiếu sự quản lý nên diện tích bao nhiêu khó nắm hết. Sản lượng nuôi cũng không nắm. Khi cá rớt giá thì bảo khủng hoảng thừa, khi giá cá tăng thì bảo thiếu..." - ông Nguyễn Hữu Khánh, nguyên chủ tịch Hội Nghề cá VN, nhận định. Về sản lượng nuôi, theo Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (Vasep), từ năm 2007 đã đạt 1 triệu tấn/năm, vượt xa so với mục tiêu dự kiến đạt vào năm 2010!
"Bỏ thì thương, vương thì tội"
Theo ông Nguyễn Hữu Khánh, tình trạng cá ứ đọng, khủng hoảng đầu ra trầm trọng, giá cá rớt thê thảm hiện nay là một hệ lụy tất yếu chính từ sự thiếu qui hoạch, tổ chức liên kết sản xuất mà phần thiệt hại lớn nhất thường thuộc về nông dân. Qua nhiều lần thua lỗ, chính những nông dân xưa nay gắn bó mưu sinh thật sự với nghề cứ vơi dần. Nuôi cá bè thua lỗ, người nuôi cá bè ở An Giang đổ xô lên bờ đào ao nuôi cá, sau mấy bận tiếp tục thua lỗ nữa giờ nhiều hộ trắng tay... "Chưa bao giờ khủng hoảng đầu ra trầm trọng như hiện nay!" - ông Bùi Hữu Trí than.
Theo bà Lê Thị Thảo ở Châu Phú, An Giang, ao cá trước thu hoạch xong lỗ 200 triệu đồng phải bỏ không, ngưng nuôi; ao còn lại cá đã vào lứa hơn hai tháng nay mà vẫn chưa bán được, trong khi giá thức ăn tăng cao, ngân hàng không còn cho vay khiến cả gia đình bà như ngồi trên lửa. "Tiền lo cho người ăn còn không có lấy gì lo cho cá ăn!" - bà than thở. Những ngày này hàng loạt ao nuôi ở ĐBSCL phải bỏ không. Nghề nuôi cá tra đang đứng trước nguy cơ phá sản!
Tồn đọng hơn 46.000 tấn cá
Kỹ sư Nguyễn Văn Dẫn, trưởng liên trạm thủy sản Thốt Nốt - Vĩnh Thạnh, cho biết chỉ tính riêng huyện Thốt Nốt lượng cá tới lứa và quá lứa từ 900gam đến trên 1kg/con trở lên hiện còn tồn đọng trên 46.000 tấn. đã có 45ha ao cá của 69 hộ ngưng nuôi. Giải thích tình trạng trên, ông Dẫn cho biết: từ năm 1993, nghề nuôi cá tra ở Thốt Nốt đã nhen nhóm thâm canh sản xuất. Năm 1997 một đợt khủng hoảng thừa nguyên liệu làm nông dân điêu đứng. Đến năm 2000-2006, khi giá cá tra được đẩy lên mức cao 17.500đ/kg (lợi nhuận 3.000đ/kg) thì phong trào đào ao thả cá đã không thể cản được.
tt
