Nga và phương Tây 160 năm trước

Cuộc khủng hoảng ở Crimea không phải là lần đầu tiên Nga và các nước phương Tây xảy ra tranh chấp trên bán đảo này. Trở lại 160 năm trước - ngày 25 tháng 3 năm 1854, tờ The Economist đã có bài viết đưa ra các nguy cơ tấn công từ phía Nga. Ba ngày sau đó, Anh tuyên chiến. Chúng tôi xin lược dịch bài viết này để đưa ra góc nhìn về tương quan giữa Nga và phương Tây lúc đó. 

Chúng ta hãy cùng đánh giá khách quan – ít nhất tại thời điểm hiện tại, hậu quả trực tiếp từ cuộc chiến với Nga. Đầu tiên là chi phí tốn kém; nếu Nga kiên quyết cố thủ, cuộc chiến có thể kéo dài hơn dự tính. Tuy vậy, chúng ta không thể làm ngơ trước khả năng chiến thắng của phe liên minh trên cả mặt trận đất liền và biển đảo. Không nghi ngờ là Sa hoàng đang sở hữu một đội quân hùng hậu – tập trung các tinh anh chủ chốt. Nhiều người tin rằng họ có thể tùy ý sử dụng quân đội mà không cần cân nhắc.

Tuy vậy, lợi thế chiến tranh duy nhất này chỉ giúp đem lại một lệnh đình chiến tạm thời. Nga không có nguồn của cải dồi dào; trong khi đó các hoạt động thương mại đem lại phần lớn lợi nhuận sẽ bị ảnh hưởng nặng nề, thậm chí bị gián đoạn bởi chiến tranh. Tầng lớp thượng lưu sẽ gánh hậu quả từ các cuộc biểu tình chống đối của dân lao động, lưu thông hàng hóa bị cản trở, họ sẽ phải trả giá cao hơn khi nhập khẩu các hàng hóa xa xỉ, đồng thời bị ép giá khi xuất khẩu các hàng hóa nông nghiệp. 

Điều này sẽ làm gia tăng sự bất mãn và tình trạng nghèo đói. Tầng lớp thương nhân cũng phải chịu những ảnh hưởng tương tự. Sự cộng hưởng sức ép lên hai tầng lớp trên sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ thúc đẩy hòa bình sớm được lập lại.

Nhiều giả thiết đang được đặt ra: đâu là khu vực lãnh thổ cuối cùng đế chế Phổ muốn chiếm đóng. Sự không ổn định và mất kiểm soát trung lập gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng hơn là đe dọa khối liên minh hiện tại. Thậm chí nếu Áo bị bắt buộc đi theo bước chân của họ - hậu quả là việc bị tiêu diệt hoàn toàn – giải pháp này có thể khiến tình hình chiến sự trở nên phức tạp và kéo dài. Nó không thể giải quyết từ những nghi ngại nhỏ nhất cho tới các vấn đề mấu chốt và các lo ngại phát sinh sau chiến tranh.

Trong số các vấn đề được quan tâm trước khi hai bên đạt được một thỏa thuận chính thức, “tảng đá ngáng đường” được cho là nguy cơ tranh chấp giữa Pháp và Mỹ - chủ sở hữu của hai lực lượng hải quân hùng mạnh bậc nhất thế giới – hai bên đều mong muốn đạt được quyền trung lập và thực hiện các hoạt động quân sự cá nhân. Vì vậy, dư luận rất vui mừng khi phát ngôn của ngài Clarendon – thành viên Thượng viện - được đưa ra: cả hai quyền lợi này đang được chính phủ xem xét cẩn thận; ông cũng hi vọng tìm ra giải pháp phù hợp nhất với sự phát triển tự do và văn minh của nhân loại.

Các vấn đề gây tranh cãi trên cần được thảo luận để cùng thống nhất một qui ước chung giữa ba cường quốc hàng hải lớn nhất thế giới. Tuy vậy, cho dù kết quả thỏa thuận giữa Pháp, Mỹ và Anh là gì đi nữa, nó cũng được ngầm thừa nhận bởi các quốc gia khác và đóng vai trò như các qui tắc ứng xử chung của quốc tế. 

Mặt khác, đã đến lúc cần đưa ra một số sửa đổi mang tính nhân đạo và bắt kịp xu thế thời đại nhằm thay thế quyền lực cực đoan của các bên tham chiến – những nhân tố gây nhiều bế tắc và sỉ nhục trong cuộc chiến vừa qua. Có thể nói chưa có thời điểm nào thuận lợi để giới thiệu các qui tắc mới như lúc này, đặc biệt trong ngành hàng hải, khi các cuộc chiến đang dần xuất hiện, không có một đối tượng nào thích hợp để làm ví dụ tiêu biểu như hai thế lực đang tham chiến tại châu Âu hiện nay.

Anh và Pháp, vốn là hai đồng minh khôn ngoan, đựợc tin rằng sẽ đồng ý từ bỏ và ngăn cấm hành vi phát hành “Letter of Marque” (thư đóng dấu) cho lợi ích của họ và các nước trung lập khác. Đồng thời, chúng ta cũng hi vọng rằng Mỹ sẽ có những động thái tích cực ủng hộ lệnh cấm vận này. 

Mỹ có chung mối quan tâm và quan điểm chính trị để làm như vậy. Hiển nhiên, trong cuộc chiến này các bên tham chiến đều có dã tâm muốn đàn áp các hoạt động của tàu lùng (tàu của tư nhân được chính phủ cử đi bắt tàu buôn địch) – nơi có thị trường rộng mở nhất nhưng có sức mạnh hải quân khá khiêm tốn. Vì vậy, chúng ta đều hi vọng sẽ sớm nghe được tin tức về một hiệp ước thỏa hiệp giữa Pháp và Mỹ nhằm phản đối hoạt động của tàu lùng. Theo đó, mọi hành động tàu lùng sẽ được cho là bất hợp pháp, thiếu văn minh và phải chịu các hình phạt vi phạm luật bản quyền.

Tuy nhiên, một vấn đề khó giải quyết hiện nay là việc các bên tham chiến có quyền bắt giữ và kiểm tra các tàu trung lập, làm sao để xác định liệu bên trung lập có tiến hành các hoạt động thương mại và sản xuất ở nước đối địch, tại bến cảng của kẻ địch không. Hiển nhiên, hành động này được cho là không khôn ngoan khi áp dụng các luật lệ cũ lên các bên tham chiến – những qui định được vẫn còn tồn tại từ cuộc chiến trong quá khứ. Các biện pháp đưa ra không  thể tránh khỏi các tranh cãi liên miên và bất bình từ phía dư luận.

Chúng ta cũng nhận ra rằng không có đủ lý do thuyết phục khi thực thi các biện pháp cực đoan này. Kế hoạch thông minh nhất hiện tại là thông qua và áp dụng theo quy tắc dễ hiểu sau: - Tàu của chúng tôi phải dừng lại và kiểm tra các tàu khác trên vùng biển quan trọng để chứng thực mối quan hệ đúng đắn, và để ngăn chặn  tình trạng “buôn lậu chiến tranh”  - như các mặt hàng quân sự và đạn dược được cung cấp cho phe đối địch và  các vật phẩm vụn vặt khác. 

Chúng ta có thể làm tê liệt thương mại của kẻ thù bằng cách phong tỏa các cảng giao thương quan trọng, khiến họ phải vận chuyển hàng hóa bằng các phương tiện đường bộ thay vì đường biển thông qua các cảng trung lập. Biện pháp phong tỏa bến bãi cũng gây nên hiệu ứng “de facto” và “de jure” với các tàu biển trung lập. Nếu chúng ta phong tỏa các cảng lớn ở Sanh Pê-téc-bua, Riga, Odessa và Taganrog, chúng có tác dụng tương đương việc dò xét hàng hóa của Nga trên từng chiếc tàu biển quốc tế. Đồng thời, chúng ta có thể tránh các tranh chấp và xung đột không cần thiết với các phe trung lập hay khối liên minh.

Thảo Phương