Ngọn nguồn hai vụ phá sản đang gợi lên bóng ma khủng hoảng trên Phố Wall
Hai vụ phá sản của Tricolor Holdings và First Brands Group đã giáng một đòn mạnh vào Phố Wall, phơi bày những rủi ro đang ẩn mình trong thị trường tín dụng tư nhân trị giá 2,000 tỷ USD và làm sống lại bóng ma của khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008.
Hai “con gián” và cú sốc dây chuyền
Vào giữa tháng 10/2025, tỷ phú Jamie Dimon, CEO quyền lực của ngân hàng lớn nhất thế giới JPMorgan Chase, đã đưa ra một lời cảnh báo lạnh gáy: "Khi bạn nhìn thấy một con gián, nhiều khả năng vẫn còn có nhiều con gián khác".
Những “con gián” mà ông nhắc đến là Tricolor Holdings và First Brands Group. Cả hai đều hoạt động trong ngành ô tô, cùng phụ thuộc vào đòn bẩy nợ, và cùng sụp đổ một cách đột ngột đến khó tin.
Tricolor Holdings là một chuỗi cửa hàng bán xe cũ, chuyên cho vay dưới chuẩn (subprime) với lãi suất thường cao trên 20%. Khách hàng của họ là những người có lịch sử tín dụng yếu hoặc không có, phần lớn là lao động nhập cư không giấy tờ ở Tây Nam nước Mỹ. Giống nhiều đại lý khác, Tricolor kiếm được nhiều tiền từ các khoản cho vay và hoạt động chứng khoán hóa các khoản vay đó hơn là từ việc bán xe.
First Brands Group, mặt khác, là một đế chế phụ tùng ô tô được xây dựng bằng cách thâu tóm hàng loạt công ty nhỏ lẻ. Công ty này nhập khẩu và phân phối các bộ phận như má phanh, bugi cho các chuỗi bán lẻ lớn như AutoZone.
Dù mô hình kinh doanh khác nhau, cả hai đều có chung một điểm yếu chí mạng: một cấu trúc tài chính phức tạp, mờ ám và được xây dựng trên một núi nợ khổng lồ.
Thế giới ngầm của tín dụng tư nhân
First Brands và Tricolor đều không niêm yết cổ phiếu tại Mỹ nên không có nghĩa vụ công bố nhiều thông tin. Tuy nhiên, một điều rõ ràng về hai doanh nghiệp này là cả hai cùng tham gia tích cực trên thị trường tín dụng tư nhân (Private Credit) trong vai trò người đi vay.
Bên cho vay trên thị trường tín dụng tư nhân này thường là các quỹ đầu tư tư nhân, công ty quản lý tài sản, văn phòng gia đình (family office), không phải các ngân hàng lớn truyền thống. Đối tượng đi vay thường là các công ty vừa và nhỏ, doanh nghiệp tư nhân có mức rủi ro tín dụng cao, hoặc không đủ điều kiện vay ngân hàng truyền thống.
Giá trị khoản vay tín dụng tư nhân thường cao hơn và mức độ rủi ro cũng lớn hơn so với khoản vay ngân hàng thông thường.
Thị trường tín dụng tư nhân tăng trưởng bùng nổ sau khủng hoảng 2008 khi các ngân hàng truyền thống bị siết chặt bởi các quy định mới và phải rút lui khỏi các mảng cho vay rủi ro.
Các quỹ tín dụng tư nhân đã lấp vào khoảng trống đó, tìm kiếm lợi nhuận cao trong những góc khuất của nền kinh tế. Đặc tính của thị trường này là sự thiếu minh bạch. Các giao dịch không được công khai, giúp các công ty đi vay tránh được sự giám sát của cơ quan quản lý và biến động của thị trường đại chúng. Nhưng chính sự mờ ám lại góp phần tạo nên sự mong manh của thị trường có quy mô gần 2,000 tỷ USD này.
Đáng chú ý, các quỹ tín dụng tư nhân được xếp vào nhóm tổ chức “phi ngân hàng” nhưng lại phụ thuộc rất nhiều vào các ngân hàng truyền thống. Các quỹ này vay tiền từ ngân hàng thông qua các hạn mức tín dụng, rồi dùng vốn đó để cho vay lại. Trên thực tế, tăng trưởng tín dụng của các ngân hàng Mỹ trong năm qua gần như hoàn toàn đến từ việc cho các quỹ tín dụng này vay.
Nói cách khác, các ngân hàng Mỹ vẫn cho vay rủi ro, chỉ là không cho vay trực tiếp mà làm gián tiếp qua các quỹ tư nhân.
Tỷ phú Jamie Dimon: “Khi bạn nhìn thấy một con gián, nhiều khả năng vẫn còn có nhiều con gián khác". Ảnh minh họa: Ánh Dương
|
Cái chết được báo trước
Sự sụp đổ của Tricolor và First Brands không phải là một tai nạn, mà là hệ quả tất yếu của một cơn bão hoàn hảo gồm áp lực kinh tế và các chính sách vĩ mô.
Đối với Tricolor, mô hình cho vay dưới chuẩn sụp đổ khi chính nhóm khách hàng dễ bị tổn thương nhất của công ty này lâm vào cảnh kiệt quệ. Lạm phát dai dẳng và lãi suất cao đã đẩy chi phí sinh hoạt, đặc biệt là chi phí liên quan đến ô tô như bảo hiểm và bảo dưỡng tăng vọt, khả năng trả nợ đi xuống
Theo thống kê của Fitch, tỷ lệ các khoản vay mua ô tô dưới chuẩn quá hạn trên 60 ngày đã tăng lên mức 6.43% vào tháng 8 - sát với đỉnh lịch sử 6.45% hồi tháng 1. Thêm vào đó, việc Chính phủ siết chặt luật di trú cũng đã gây gián đoạn khả năng trả nợ của nhóm khách hàng lao động không giấy tờ. Công ty phải nộp đơn phá sản vào ngày 10/09/2025.
Với First Brands, gánh nặng đến từ thuế quan của chính quyền Tổng thống Donald Trump. Mô hình kinh doanh của công ty phụ thuộc lớn vào việc nhập khẩu linh kiện, và các chính sách thuế quan đã làm tăng chi phí đầu vào, bào mòn biên lợi nhuận vốn đã mỏng như lưỡi dao.
Dù các khách hàng lớn của First Brands vẫn báo cáo lợi nhuận tốt, nhưng cấu trúc tài chính chồng chất nợ đã khiến số phận của First Brands bếp bênh trước bất kỳ cú sốc nào. Công ty phải nộp đơn phá sản vào ngày 05/10/2025.
Mê cung gian lận và hàng tỷ USD bốc hơi
Sự sụp đổ diễn ra với tốc độ của một cú rơi tự do, cho thấy một cấu trúc tài chính được xây trên nền móng rỗng tuếch. Chỉ vài tuần trước khi phá sản, First Brands vẫn được ngân hàng đầu tư Jefferies quảng cáo như một cơ hội cho vay trị giá 6 tỷ USD, với cam kết công ty có gần 1 tỷ USD tiền mặt. Nhưng rồi, tất cả sụp đổ.
Khi bức màn được vén lên, những cáo buộc gian lận tinh vi bắt đầu lộ ra.
Với Tricolor, ngân hàng Fifth Third đã cáo buộc công ty này phạm tội lừa đảo, cụ thể là thế chấp trùng lặp - dùng cùng một tài sản để đảm bảo cho nhiều chủ nợ khác nhau mà không ai hay biết.
Câu chuyện của First Brands còn là một mê cung phức tạp hơn. Công ty này không chỉ vay các khoản vay hợp vốn, mà còn lạm dụng một công cụ gọi là “tài trợ ngoài bảng cân đối kế toán”.
First Brands đã vay hàng tỷ USD dựa trên các hóa đơn phải thu và hàng tồn kho. Các chủ nợ cáo buộc First Brands đã thực hiện một “vòng quay hóa đơn” - sử dụng cùng một hóa đơn nhiều lần để vay tiền từ các bên cho vay khác nhau.
Sự mập mờ lên đến đỉnh điểm khi Raistone, một trong những bên cho vay lớn nhất, tiết lộ với báo chí về một cuộc trao đổi email trong hồ sơ phá sản. Khi luật sư của Raistone đặt ra hai câu hỏi: (1) Liệu First Brands có thực sự nhận được 1.9 tỷ USD từ các khoản tài trợ thương mại hay không và (2) Còn lại bao nhiêu tiền trong các tài khoản. Câu trả lời từ luật sư tái cấu trúc của First Brands là: “Thứ nhất, chúng tôi không biết. Thứ hai, 0 USD”.
Raistone cáo buộc rằng 2.3 tỷ USD tài sản tài trợ thương mại đã “bốc hơi” khỏi sổ sách. Cả một đế chế tài chính trị giá hàng tỷ USD đã sụp đổ, để lại một câu hỏi nhức nhối: tiền đã đi đâu? Bộ Tư pháp Mỹ đã phải vào cuộc điều tra để trả lời câu hỏi này và tìm người phải chịu trách nhiệm.
Cơn địa chấn lan tới Phố Wall
Cú sốc từ hai vụ phá sản đã nhanh chóng lan rộng, gây thiệt hại hàng tỷ USD cho nhiều định chế tài chính lớn.
JPMorgan Chase của CEO tỷ phú Jamie Dimon ghi nhận khoản nợ 170 triệu USD từ Tricolor là không thể thu hồi. Fifth Third Bank cảnh báo có thể thiệt hại 200 triệu USD. Jefferies, ngân hàng đầu tư lâu năm của First Brands, đối mặt với rủi ro lên tới 715 triệu USD vì đầu tư vào các hóa đơn phải thu, và 48 triệu USD khác vì đầu tư vào các nghĩa vụ khoản vay được thế chấp (CLO). Cổ phiếu của Jefferies đã giảm 16% chỉ trong 5 ngày, mất hơn 25% giá trị trong tháng 10.
UBS O'Connor có tổng mức độ liên đới hơn 500 triệu USD. Quỹ đầu cơ Millennium Management ghi nhận khoản lỗ 100 triệu USD vì First Brands. Một liên doanh Nhật Bản là Katsumi Global có các khoản cho vay liên quan trị giá tới 1.75 tỷ USD.
Sự sụp đổ đã tạo ra một làn sóng bán tháo trên thị trường. Trái phiếu của First Brands, vốn được giao dịch gần mệnh giá, đã rớt thảm hại xuống chỉ còn khoảng 33% mệnh giá. Trái phiếu của Tricolor chỉ còn 12%.
Cú sốc đã lan sang cả nhóm cổ phiếu ngân hàng khu vực. Vào ngày 16/10, cổ phiếu Zions Bancorporation giảm hơn 13%, Western Alliance Bancorp giảm hơn 10%, và quỹ ETF ngân hàng khu vực (KRE) mất hơn 6% trong bối cảnh lo ngại về các khoản nợ xấu lan rộng.
Bóng ma của những cuộc khủng hoảng trước
Vụ phá sản của Tricolor và First Brands đã làm sống lại những ký ức đáng sợ về khủng hoảng tài chính 2008 và sự sụp đổ của Silicon Valley Bank (SVB) năm 2023.
Tiếng vọng từ năm 2008: Giống như các chứng khoán đảm bảo bằng thế chấp dưới chuẩn (MBS) trước khủng hoảng, Tricolor đã đóng gói các khoản vay mua ô tô rủi ro của mình thành các chứng khoán đảm bảo bằng tài sản (ABS) và được các cơ quan xếp hạng tín nhiệm như Kroll dán nhãn AAA - mức an toàn cao nhất.
Chỉ trong vài tuần, Kroll đã phải hạ xếp hạng 19 bậc, từ AAA xuống CC. Sự sụp đổ này một lần nữa chứng minh mức độ rủi ro đã bị các cơ quan xếp hạng che giấu một cách trắng trợn.
Huyền thoại bán khống Jim Chanos, người đã dự báo đúng sự sụp đổ của Enron năm 2001, nhận thấy một sự tương đồng cốt lõi giữa thảm họa 2008 và thị trường tín dụng tư nhân hiện nay: cả hai đều “đặt quá nhiều lớp trung gian giữa nguồn tiền và người sử dụng tiền”, tạo ra một hệ thống mờ ám và đầy rủi ro.
Liên tưởng tới năm 2023: Sự sụp đổ của Tricolor và First Brands đã tạo ra một làn sóng lo ngại tương tự như sau vụ SVB hơn hai năm trước.
Những ngân hàng khu vực ở Mỹ đang cho các quỹ tín dụng tư nhân vay rất nhiều tiền. Rủi ro chết người ở đây là: Khi thị trường xấu đi và tài sản thế chấp của các quỹ tín dụng tư nhân mất giá, các quỹ này sẽ buộc phải vay toàn bộ hạn mức còn lại từ các ngân hàng. Các ngân hàng rơi vào thế khó, phải bơm thêm tiền cho một con nợ đang hấp hối và tạo ra một vòng xoáy nguy hiểm.
Quy mô của Tricolor và First Brands không quá lớn, và bản thân hai vụ phá sản này có lẽ là không đủ để kéo sập cả hệ thống tài chính. Nhưng điều mà nhà đầu tư lo ngại là vụ việc này có thể chỉ là dấu hiệu ban đầu của những rủi ro đang tiềm ẩn trong thị trường tín dụng tư nhân gần 2000 tỷ USD. Nếu các tổ chức khác cũng nhắm mắt cho vay tương tự như trường hợp của Tricolor và First Brands, thì số vụ phá sản - hay những “con gián” theo cách ví von của CEO JP Morgan Chase - sẽ chưa dừng lại ở đây.
Đức Quyền
