Vì sao điện thoại và ô tô sẽ là “mặt trận chính” trong cuộc chiến thuế quan?
Ngày 23/5/2025, tổng thống Donald Trump đăng tải trên mạng xã hội Truth Social các cảnh báo mạnh mẽ về thuế quan mới. Ông tuyên bố sẽ áp mức thuế nhập khẩu lên đến 50% với hàng hóa từ Liên minh châu Âu (ban đầu áp dụng từ 01/06/2025, sau đó hoãn tới ngày 09/07), đồng thời đe dọa áp ít nhất 25% thuế quan với iPhone và các điện thoại thông minh khác nếu chúng không được sản xuất tại Mỹ.
Những thông điệp này ngay lập tức gây chấn động thị trường (xóa sổ khoảng 70 tỷ USD vốn hóa của Apple trong tích tắc). Động thái của ông Trump cho thấy chiến tranh thương mại toàn cầu đang chuyển trọng tâm sang hai ngành kinh tế quan trọng: Điện thoại và ô tô. Đây không phải là một bước đi ngẫu hứng, mà phản ánh sự nhất quán trong chính sách của chính quyền Trump. Ngay từ đầu, điện thoại và ô tô đã nằm trong “tầm ngắm”.
Tổng thống Mỹ Donald Trump
|
1. Tỷ trọng kinh tế khổng lồ của 2 ngành công nghiệp ô tô và điện thoại
Ô tô và điện thoại chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế toàn cầu. Ngành ô tô đóng góp khoảng 3% GDP thế giới và thậm chí đến 7% GDP ở những nền kinh tế lớn như Trung Quốc, Ấn Độ. Chỉ riêng EU và Nhật Bản, ngành ô tô đã tạo ra hàng trăm tỷ USD thương mại nội khối mỗi năm. Tương tự, thiết bị điện tử và viễn thông – trong đó trọng tâm là smartphone – cũng chiếm phần lớn kim ngạch xuất khẩu của nhiều nền kinh tế hàng đầu. Ví dụ, Trung Quốc hiện chiếm khoảng 47% giá trị xuất khẩu smartphone toàn cầu, vượt xa mọi quốc gia khác.
Hãng Apple (Mỹ) và Samsung (Hàn Quốc) dẫn đầu thị trường smartphone toàn cầu với thị phần khoảng 20% mỗi hãng, biến điện thoại thông minh thành sản phẩm chiến lược tạo ra giá trị xuất khẩu khổng lồ. Trong khi đó, liên minh các nhà sản xuất ô tô lớn thế giới (GM, Toyota, Volkswagen, Ford…) đóng góp phần lớn thương mại ngành xe toàn cầu. Với tỷ trọng kinh tế cao như vậy, cả hai ngành này vừa là nguồn tạo việc làm, vừa mang lại doanh thu xuất khẩu hàng trăm tỷ USD, nên bất kỳ thay đổi nào về thuế quan cũng sẽ có tác động đáng kể đến tăng trưởng và việc làm của các nền kinh tế lớn.
2. Gắn liền cuộc sống hàng tỷ người, tác động chính trị mạnh
Điện thoại và ô tô là những sản phẩm gắn liền với đời sống hàng tỷ người: Điện thoại thông minh là công cụ giao tiếp, lưu trữ dữ liệu cá nhân và tiếp cận internet, còn ô tô là phương tiện đi lại chủ yếu của người tiêu dùng và phương tiện vận chuyển hàng hóa.
Hầu hết các quốc gia đều có tỷ lệ sở hữu điện thoại di động trên 60–70% dân số (với khoảng 5.6 tỷ người đang dùng điện thoại di động toàn cầu), và ước tính có trên 1.4 tỷ xe ô tô lưu thông toàn cầu. Do tính thiết yếu đó, bất kỳ chính sách thuế quan nào nhắm vào hai ngành này đều dễ có những tác động mạnh mẽ. Điện thoại và ô tô, vì vậy, trở thành “vũ khí” hiệu quả trong thương chiến.
3. Nền tảng cho công nghệ tương lai
Hai ngành này còn là “bệ phóng” cho loạt công nghệ mới nhất. Điện thoại thông minh và mạng di động tiên tiến (5G) thúc đẩy ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), học máy và các dịch vụ dữ liệu lớn – ví dụ ứng dụng trợ lý ảo, thực tế tăng cường, thanh toán di động. Hãng Apple đầu tư mạnh vào chip trí tuệ nhân tạo (A-series, M-series) và công nghệ bảo mật sinh trắc (FaceID), biến iPhone thành trung tâm xử lý thông minh.
Trong khi đó, ô tô đang tích hợp ngày càng nhiều công nghệ cao: Từ pin lithium-ion công suất lớn dành cho xe điện (EV) đến hệ thống lái tự động (autopilot) chạy trên AI như Tesla, hoặc công nghệ xe kết nối (V2X) theo chuẩn 5G. Thậm chí 5G đang trở thành xương sống giao tiếp của xe tương lai, cho phép xe trao đổi dữ liệu tức thì với cơ sở hạ tầng và xe khác.
Các công ty công nghệ (như Google, Nvidia) và hãng xe (như Tesla, VW, Toyota) đều nhìn hai mảng này là trọng điểm R&D. Vì vậy, người thắng kẻ thua trong cuộc đua áp thuế có thể chi phối tốc độ triển khai các xu hướng công nghệ hàng đầu như AI, xe điện, mạng 5G. Điều này khiến cả Mỹ, Trung Quốc, EU đều xem hai ngành này là “chiến trường công nghệ” cần kiểm soát.
4. Biểu tượng công nghiệp và niềm tự hào quốc gia
Điện thoại và ô tô đều mang tính biểu tượng mạnh mẽ với bản sắc quốc gia. Những thương hiệu hàng đầu như Apple (Mỹ), Samsung (Hàn Quốc) đại diện cho ngành công nghệ điện tử; Toyota (Nhật), Volkswagen (Đức), Ford (Mỹ), GM (Mỹ) là biểu tượng sức mạnh công nghiệp ô tô. Sự thành công của các hãng này làm gia tăng niềm tự hào và ảnh hưởng chính trị của các quốc gia sở hữu những thương hiệu đó.
Trong bối cảnh chiến tranh thương mại, chiến thắng trong ngành ô tô và điện tử được xem như đòn bẩy uy tín quốc gia. Do đó, các nước sẵn sàng sử dụng công cụ thuế để bảo vệ hoặc kiểm soát các công ty này khi cần. Tóm lại, điện thoại và xe hơi không chỉ là sản phẩm tiêu dùng mà còn là “quốc hồn quốc tuý” về công nghệ, khiến chính phủ các nước phải vào cuộc gián tiếp qua thương chiến.
5. Chuỗi cung ứng toàn cầu phức tạp, phụ thuộc lẫn nhau
Cả hai ngành đều có chuỗi cung ứng toàn cầu phức tạp và tương hỗ sâu sắc. Có thể nói, không một quốc gia nào sở hữu toàn bộ chuỗi giá trị của điện thoại hay ô tô. Ví dụ, một chiếc iPhone sản xuất ở Trung Quốc gồm hàng ngàn linh kiện từ khắp nơi: Chip xử lý từ Mỹ hoặc Đài Loan, màn hình từ Hàn Quốc, camera từ Nhật, nam châm chống rung từ châu Âu, rồi cuối cùng lắp ráp ở Trung Quốc.
Tương tự, ô tô điện cần pin lithium, cobalt từ châu Phi/Úc, chip điện tử từ Đài Loan, linh kiện cơ khí từ châu Âu, lắp ráp ở Mexico hoặc Trung Quốc. Sự lan tỏa này nghĩa là mỗi chính sách thuế quan của nước A có thể gây xáo trộn chuỗi giá trị ở nhiều nước khác. Kết quả là thuế quan và chính sách công nghiệp trở thành công cụ chiến lược: Các nước có thể nhắm vào một mắt xích quan trọng (như sản xuất chip, pin hay lắp ráp) để gián tiếp gây áp lực lên đối thủ. Điều này lý giải vì sao chính quyền Trump và cả các chuyên gia an ninh đều cảnh báo rằng mất kiểm soát trong chuỗi cung ứng ô tô và điện thoại sẽ làm suy yếu lợi thế cạnh tranh quốc gia, buộc họ phải dùng thuế và trợ cấp để “định vị lại” chuỗi sản xuất.
6. Mỏ vàng dữ liệu trong kỷ nguyên AI – tiềm ẩn rủi ro gián điệp
Trong kỷ nguyên số, điện thoại và ô tô cũng là nguồn thu thập dữ liệu khổng lồ. Smartphone ghi lại vị trí người dùng, thói quen lướt web, nội dung tin nhắn, hình ảnh cá nhân… Tương tự, xe ô tô hiện đại tích hợp camera, cảm biến, mic thu âm cho phép lưu trữ lộ trình di chuyển, giọng nói lái xe, thậm chí hành vi lái xe và dữ liệu hạ tầng giao thông. Dữ liệu này là “mỏ vàng” cho phát triển AI và kinh tế dữ liệu. Ví dụ, thông tin từ triệu chiếc xe điện giúp huấn luyện hệ thống lái tự động.
Đồng thời, cả hai lĩnh vực cũng là mặt trận an ninh công nghệ. Giới chức Mỹ đã nhiều lần cảnh báo về nguy cơ do thám: thiết bị mạng của Huawei (Trung Quốc) bị nghi có thể “được dùng làm gián điệp” khi bán ở nước ngoài. Gần đây, các nghị sĩ Mỹ cũng lên tiếng lo ngại các công ty xe tự lái của Trung Quốc đang thu thập “thông tin nhạy cảm về công dân và sinh hoạt hàng ngày” ở Mỹ thông qua các thử nghiệm đường phố. Tóm lại, cả điện thoại lẫn ô tô đều nằm trong tầm ngắm an ninh quốc gia: Giữ hay mất quyền tiếp cận nguồn dữ liệu này quyết định lợi thế trong cuộc chạy đua AI, đồng thời tiềm ẩn rủi ro an ninh nếu rơi vào tay đối thủ.
7. Cuộc chiến xe xăng và xe điện
Một yếu tố nữa khiến cuộc chiến thuế quan tập trung vào ô tô là cuộc chạy đua giữa xe chạy xăng và xe điện. Hiện Mỹ đang có xu hướng khuyến khích tiêu thụ xe xăng nhằm bảo vệ lợi ích ngành công nghiệp truyền thống và kiềm chế tầm ảnh hưởng của xe điện Trung Quốc.
Ngược lại, Trung Quốc thống lĩnh thị trường xe điện toàn cầu nhờ chuỗi cung ứng pin mạnh và hàng tỷ USD trợ cấp nhà nước. Với lợi thế về giá cả, công nghệ và sản lượng quy mô lớn, các hãng Trung Quốc như BYD, Nio hay Geely đang mở rộng nhanh ra thị trường quốc tế, đặc biệt tại châu Âu, Mỹ Latin và Đông Nam Á. Mỹ lo ngại rằng nếu không hành động sớm, xe điện Trung Quốc sẽ làm xói mòn vị thế của các hãng sản xuất trong nước, đồng thời làm gia tăng phụ thuộc vào nguyên liệu và công nghệ do Trung Quốc kiểm soát. Do đó, việc quay lại với xe xăng không chỉ là động thái bảo vệ ngành công nghiệp trong nước, mà còn là một chiến lược để tạo lại thế cân bằng trước khi Trung Quốc củng cố hoàn toàn vị thế trong kỷ nguyên ô tô điện.
8. Vị thế của Việt Nam
Trong bối cảnh trên, vị thế của Việt Nam rất đáng chú ý. Việt Nam hiện là mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu của cả 2 ngành điện thoại và ô tô. Samsung và nhiều hãng điện tử toàn cầu đã dịch chuyển sản xuất sang Việt Nam sau thương chiến Trump 1.0. Tổng giá trị xuất khẩu điện thoại của Samsung tại Việt Nam hiện đã lên đến khoảng 54 tỷ USD mỗi năm (chiếm ~15% tổng kim ngạch xuất khẩu quốc gia).
Nhiều ô tô và linh kiện xe hơi cũng được lắp ráp ở Việt Nam cho thị trường nội địa và xuất khẩu. Về phía nguồn cung nguyên liệu cho 2 ngành công nghiệp này, Việt Nam sở hữu mỏ đất hiếm thứ sáu thế giới (khoảng 3.5 triệu tấn, theo dữ liệu mới nhất từ Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ), nhưng tài nguyên quý này đến nay vẫn chưa được khai thác với quy mô và hiệu quả như kỳ vọng.
Trước những biến động của thương chiến Trump 2.0, Việt Nam cần định hướng chiến lược rõ ràng để vươn lên, tránh bị gạt ra khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu của 2 ngành công nghiệp điện thoại và ô tô. Việc chỉ tham gia ở khâu gia công lắp ráp giá trị thấp sẽ không còn là lợi thế bền vững khi các nước lớn đẩy mạnh chính sách "friend-shoring" và tái định vị chuỗi sản xuất. Việt Nam cần chủ động nâng cấp năng lực công nghiệp hỗ trợ, đầu tư vào công nghệ lõi như bán dẫn, pin năng lượng mới, phần mềm điều khiển và cảm biến. Song song đó, cần phát huy vai trò của thị trường tiêu dùng nội địa với gần 100 triệu dân trẻ, hiện đại, làm điểm đến hấp dẫn cho sản phẩm công nghệ cao. Một chiến lược kép vừa thu hút sản xuất, vừa mở rộng tiêu dùng sẽ giúp Việt Nam giữ được vị thế trong làn sóng tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu.
LH
