Cải cách ngân hàng và vấn đề kiểm soát giao dịch tài chính phái sinh
Ngày 23/4/2010, lãnh đạo các nước G20 đã nhóm họp tại Washington để thảo luận những vấn đề xung quanh khủng hoảng tài chính toàn cầu. Trong Hội nghị này, các bộ trưởng tài chính cho rằng, kinh tế toàn cầu nổi lên từ suy thoái nhanh hơn kỳ vọng, chủ yếu nhờ lượng tiền mặt khổng lồ đã được các chính phủ giót vào các nền kinh tế. Các bộ trưởng tài chính cũng đưa ra sự cần thiết phải phối hợp kinh tế vĩ mô chặt chẽ hơn, trong đó các biện pháp tài khóa có thể được sử dụng để khuyến khích nhu cầu trong nước.
Tuy nhiên, kinh tế toàn cầu đang phải đối mặt với nhiều thách thức do tốc độ phục hồi giữa các khu vực có khác nhau, khu vực EU đang suy thoái, thất nghiệp tại Mỹ đứng ở mức cao trong 25 năm qua, tăng trưởng kinh tế tại Trung Quốc chậm lại. Trong đó, mỗi nước có khó khăn khác nhau, gây ra sự thiếu thống nhất về biện pháp khắc phục sự mất cân đối kinh tế toàn cầu, khi phần lớn các chính phủ ưu tiên bảo vệ quyền lợi quốc gia hơn là sự ổn định quốc tế bền vững.
Các bộ trưởng tài chính đều thừa nhận rằng, rủi ro tín dụng vẫn là nguyên nhân của các cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới 1929-1933 và 2007-2008. Vì thế, cải cách khu vực ngân hàng là vấn đề cấp bách, đặc biệt về quản lý thanh khoản và sự cần thiết phải có giới hạn trần về đòn bẩy tài chính nhằm ngăn ngừa tác động quá mức của nó đối với an toàn tài chính. Vấn đề được nhắc lại nhiều lần là các nước phải thực hiện khuôn khổ về vốn qui định tại Basel II trước năm 2011, có biện pháp thích đáng để điều chỉnh giao dịch tài chính phái sinh trên thị trường phi chính thức (OTC) và thực hiện các nguyên tắc của G20 về cắt giảm lợi nhuận cao thu được từ hoạt động này do rủi ro quá mức. Trong đó, Ủy ban ổn định tài chính của G20 có trách nhiệm thực hiện cam kết điều chỉnh này.
Về vấn đề này, nhiều trung tâm tài chính như Mỹ, Anh, CHLB Đức, Cộng hoà Pháp, Nhật Bản đã tiến hành các bước điều chỉnh hoặc giám sát cần thiết để thực hiện cải cách đã thống nhất giữa các nước G20. Tuy nhiên, việc điều chỉnh các qui định về hoạt động ngân hàng tỏ ra bất lực trước sự phát triển của công nghệ thông tin hiện đại, khi mà các ngân hàng liên tục tìm cách lách luật để đưa ra những loại hình dịch vụ mới và thu về những khoản lợi nhuận khổng lồ. Thủ thuật phổ biến là, các ngân hàng sẵn sàng đáp ứng yêu cầu vay vốn theo đúng nhu cầu của khách hàng, điều này có lợi cho ngân hàng và khách hàng, nhưng có thể là hiểm họa cho nền kinh tế. Nếu như sau khủng hoảng tài chính 2007-2008, nhiều nhà kinh tế đã phân tích tác hại của tài chính cơ cấu, thì rủi ro từ các giao dịch tài chính phái sinh đang là chủ đề quan tâm trong giai đoạn hiện nay. Các cuộc cá cược phái sinh đã đẩy tập đoàn quốc tế Mỹ vào tình trạng gần như phá sản, làm tăng rủi ro đối với hệ thống tài chính và buộc các nhà bảo hiểm Mỹ phải tìm đến sự cứu giúp từ chính phủ trong năm 2008. Goldman Sachs đã chỉ trích các nhà làm luật châu Âu và Mỹ là đã sắp xếp nghiệp vụ hoán đổi cho Hy Lạp trong năm 2002, giúp nước này che giấu mức nợ nần ngày càng tăng.
Theo dữ liệu của Bloomberg, tập đoàn tín dụng Thụy Sĩ AG, JPMorgan Chase & Co và Deutsche Bank AG đã kiếm được tổng cộng 2-2,5 tỉ USD trong năm 2009 bằng cách tạo ra phái sinh cổ phần theo yêu cầu tại châu Âu, khoản thu này lớn gấp 10 lần so với lợi nhuận thu được từ các IPO trong năm 2009. Tại Mỹ, thu nhập từ giao dịch đấu giá cổ phần trên các thị trường không chính thức trong năm 2009 đã tạo ra khoảng 28 tỉ USD cho 5 công ty buôn bán, bao gồm JPMorgan, Goldman Sachs and Morgan Stanley. Theo dữ liệu của BIS, giá trị của các phái sinh cổ phần quá hạn chưa thanh toán được giao dịch bên ngoài TTCK thế giới tăng từ 6.200 tỉ USD vào thời điểm cuối năm 2008 lên 6.600 tỉ USD vào cuối tháng 6/2009, thấp hơn mức đỉnh điểm 10.200 tỉ USD đạt được vào cuối tháng 6/2008.
Để ngăn ngừa mặt trái của giao dịch tài chính phái sinh, EU có kế hoạch đề nghị trước tháng 6 là đưa các nghiệp vụ phái sinh lên thị trường chứng khoán (TTCK), quốc hội Mỹ cũng đang xem xét đạo luật đưa các nghiệp vụ hoán đổi tiêu chuẩn giữa các ngân hàng lên giao dịch trên TTCK hay những hệ thống tương tự và sau đó thực hiện tại các ngân hàng hối đoái, ủy ban Basel đang lên kế hoạch ra qui chế mới về yêu cầu vốn vào cuối năm nay. Việc ép buộc các giao dịch hoán đổi phải thực hiện trên TTCK và thông qua các ngân hàng hối đoái có thể giảm lợi nhuận của ngân hàng do các nhà buôn không thể kiểm soát được giá cả đưa ra trong hợp đồng và có thể phải sử dụng thế chấp. Những qui định mới này được coi là ý tưởng tốt nếu nó vì mục tiêu giảm rủi ro trong các nền kinh tế và gây áp lực lên lợi nhuận, nhưng có thể gây khó cho các doanh nghiệp tự bảo vệ từ những yếu tố nằm ngoài sự kiểm soát của họ, nghĩa là làm tăng rủi ro. Các doanh nghiệp và cổ đông sử dụng các giao dịch phái sinh để hạn chế ảnh hưởng của những thay đổi về giá cả cổ phiếu, tiền tệ và hàng hóa khi tiếp nhận và tăng vốn. Các ngân hàng đứng ra dàn xếp các vụ mua bán và sáp nhập công ty, chào bán các hợp đồng để giúp các khách hàng tránh các rào cản về thuế, luật lệ và kế toán, đồng thời cung cấp tài chính, nhưng không tiết lộ các khoản lệ phí. Kinh doanh tài chính cũng đang tăng nhanh tại các thị trường mới nổi, nơi mà việc tiếp cận tín dụng ngân hàng bị hạn chế, đây sẽ là trụ cột cho công nghiệp phái sinh cổ phần cơ cấu. Nói cách khác, biện pháp này dường như không tác động đáng kể đến thu nhập ngân hàng, vì các ngân hàng có khả năng thích ứng rất cao và sẽ tăng lệ phí giao dịch, trong khi việc đa dạng hóa dịch vụ không bị rối loạn.
Tóm lại, việc đưa ra các biện pháp cải cách hoạt động ngân hàng và kiểm soát giao dịch tài chính phái sinh là cần thiết nhưng là vấn đề nan giải, chủ yếu do bất cập về trình độ quản trị kinh doanh tiền tệ của các doanh nghiệp và khả năng kiểm soát của các ngân hàng trung ương, nhất là trong xu thế toàn cầu hóa với nhiều biến động khó dự báo, kinh doanh tài chính phái sinh thường có khả năng tự thích ứng.
Văn Thanh
SBV
