Thư ngỏ của "ông chủ" gửi ngành điện lực
Lời nhắn gửi tới ngành điện của 84 triệu người dân Việt Nam, những người trước khi là khách hàng đã là ông chủ của ngành kinh tế này.
Cuối cùng thì Tổng Công ty điện lực cũng có lời xin lỗi đến người dân Việt Nam, với tư cách là khách hàng mua điện. Tuy nhiên, 84 triệu dân Việt Nam trước khi là khách hàng thì đã là ông chủ của ngành điện, theo nghĩa đầy đủ nhất. Còn các quan chức điện lực chỉ là người làm công.
Vậy liệu Tổng Công ty điện lực có xin lỗi các ông chủ? Hay là để các ông chủ xin lỗi khách hàng, nghĩa là xin lỗi chính mình?
Ở nhiều nước khác, nếu xảy ra mất điện, khách hàng là người được xin lỗi và có thể được bồi thường. Còn các ông chủ sẽ có khi lại là người đứng ra xin lỗi khách hàng, và sẽ công bố có tiếp tục sử dụng ban giám đốc hay không.
Ở ta, cho dù ông chủ và khách hàng chỉ là một, nhưng mọi việc cần phải được rạch ròi. Có thể ngành điện sẽ nói: tôi xin lỗi khách hàng vì tôi có lỗi làm mất điện, ảnh hưởng đến lợi ích của khách hàng. Nhưng các ông chủ có bị thiệt thòi gì mà ngành điện phải xin lỗi?
Hàng chục tỉ đôla được các ông chủ mang đầu tư vào ngành điện trong hàng chục năm qua. Những khoản đầu tư đó đã phục vụ xã hội như thế nào? Hiệu quả kinh doanh như thế nào?
Để các ông chủ thấy ngày hôm nay công nghiệp hoá và hiện đại hoá phải phụ thuộc vào những chiếc quạt nan, những chiếc đèn dầu… Hay khá hơn nữa là hàng dài những chiếc máy phát điện đang chạy xình xịch trên đường phố trung tâm Thủ đô, với hơi nóng, tiếng ồn và khói đen phả hết vào người đi đường.
Mất điện, đường phố tối đen tạo cơ hội cho đạo tặc hành hoành. Đèn tín hiệu giao thông tắt ngấm làm cho ngã ba ngã tư tắc nghẽn. Công nhân nghỉ việc vì mất điện. Hàng quán mất khách vì mất điện. Sinh hoạt các gia đình xáo trộn vì mất điện…
Trong một gia đình, mọi thành viên họp lại và bàn: cô ô-sin làm việc tệ quá, nhưng hình như mình không quyết định được việc có thuê nữa hay không. Tệ hơn, chính cô ô-sin cũng biết được điều đó. Liệu đây có phải là tình thế với ông chủ và người làm thuê của ngành điện?
Độc quyền hay không?
Thông thường thì khách hàng chẳng bao giờ muốn độc quyền. Nhưng các ông chủ thì ngược lại.
Chính vì vậy mà trong các trường kinh tế, học sinh được giảng là độc quyền có hại cho nền kinh tế. Còn trong các trường dạy kinh doanh, học sinh lại được dạy cách bảo vệ thế độc quyền (dù là tương đối) cho ngành kinh doanh của mình.
Trong những than phiền về thiếu điện, mất điện, và chất lượng điện trong mấy năm qua, chỉ thấy các ông chủ than phiền về độc quyền. Phải chăng đây là điểm để cho thấy các ông chủ hiện nay không thực sự được làm chủ. Hay vì có lý do nào khác nữa?
Có lẽ cần phải hiểu khái niệm độc quyền trong ngành điện. Độc quyền ở khâu truyền tải là hợp lý. Với trình độ công nghệ hiện nay, sẽ là khó hình dung thấy có vài công ty quản lý vài đường dây 500KV khác nhau và cạnh tranh với nhau.
Nhưng độc quyền ở khâu phát điện và khâu bán lẻ điện thì lại không có lý do để tồn tại. Các ông chủ ở Việt Nam cũng đã xác định điều này từ lâu. Tuy nhiên ai có thể giải thích tại sao việc xoá bỏ độc quyền ở hai khâu này lại diễn ra chậm thế?
Việc xoá bỏ độc quyền ở khâu bán lẻ điện đã từng được thí điểm cách đây hơn hai chục năm, đến nay vẫn chỉ dừng ở… thí điểm.
Việc xóa bỏ độc quyền ở khâu phát điện cũng đã được bắt đầu cách đây hàng chục năm, với các nhà máy phát điện độc lập như nhà máy điện Hiệp Phước. Tuy nhiên sau hàng chục năm thì tỉ lệ điện do doanh nghiệp nhà nước cung cấp vẫn chiếm đến 95%.
Phải chăng các ông chủ của ngành điện cố gắng giữ thế độc quyền, bằng cách này hay cách khác làm cho các nhà đầu tư sợ đến chết khiếp mà phải tránh xa?
Các ông chủ không keo kiệt
Nếu nói là ông chủ không cấp đủ vốn đầu tư e không đúng. Tỉ lệ đầu tư trên GDP của Việt Nam đang thuộc hàng cao nhất thế giới, đạt trên 42% GDP. Hàng tỉ đô la đang đổ vào các công trình đầu tư cho điện. Vấn đề là đầu tư thì nhiều nhưng hầu như dự án nào cũng bị chậm!
Các ông chủ không keo kiệt. Thậm chí người làm thuê còn được trao cơ chế đặc biệt để đi tắt trong một số thủ tục đầu tư (cơ chế 797 năm 2003 cho phép được chỉ định thầu, không phải qua đấu thầu với một số hạng mục). Nhưng các công trình hầu hết bị chậm trễ với tất cả các loại lý do: khảo sát, thiết kế, giải phóng mặt bằng, mua sắm thiết bị không đồng bộ, các loại sự cố kỹ thuật… Kể cả những sai lầm trong dự báo.
Khi ngành điện không cung cấp đủ điện, các ông chủ đang phải chi hàng trăm triệu đô la để mua máy phát điện. Chi phí phát điện bằng máy nhỏ chạy xăng chắc chắn cao hơn giá mua điện. Cũng giống như cô ô-sin nấu không đủ cơm nên ông chủ phải ra ngoài ăn cơm bụi. Vừa tốn kém hơn vừa bất tiện hơn. Và cô ô-sin thì hết ngày này sang ngày nọ vẫn một câu biện minh: ai mà biết ông chủ ăn khỏe thế!
Các ông chủ đòi minh bạch
Thế còn tiền bỏ ra đầu tư thì chẳng biết hiệu quả thế nào.
Các ông chủ sẵn lòng chi thêm về đầu tư điện, trả cao hơn cho giá điện, nếu biết được hiệu quả của ngành điện không hề thua kém các nước khác. Ngành điện vẫn nói: giá điện ở Việt Nam không cao hơn ở Mỹ. Nhưng chất lượng điện ở Mỹ như thế nào? Lương trả cho công nhân ngành điện ở Mỹ là bao nhiêu?
Tại sao cho đến nay ngành điện không thể cung cấp cho các ông chủ một bản kê khai chi tiết về mọi khoản trong giá thành điện của Việt Nam, bên cạnh đó là bản so sánh chi tiết với cơ cấu giá thành của các nước khác?
Đó không phải là những bí quyết kinh doanh cần phải giữ kín với một ngành độc quyền cấp quốc gia.
Mà dù có là bí quyết kinh doanh, việc giữ bí mật liệu có quan trọng bằng việc an lòng khách hàng và các ông chủ trong giai đoạn rất nhạy cảm hiện nay: vừa thiếu điện vừa nắng nóng, vừa lạm phát cao vừa chịu sức ép tăng giá điện?
VNN
