Đạo đức kinh doanh: Người tiêu dùng đang “xơi”... bánh vẽ
Thời gian gần đây, người tiêu dùng (NTD) liên tục lo lắng bởi những thông tin về sự gian lận của các cây xăng, hàm lượng dinh dưỡng trong sữa thấp hơn nhiều so với công bố, sữa nhiễm mê-la-min; xì dầu chứa 3MCPD gây ung thư... Điều đó cho thấy đạo đức kinh doanh (ĐĐKD) tại Việt Nam đang bị đặt dấu hỏi.
Khi khách hàng không là "thượng đế"
Nghiên cứu mới đây của TS Nguyễn Hoàng Ánh (ĐH Ngoại thương Hà Nội) về nhận thức đối với vấn đề ĐĐKD của người Hà Nội là khá mơ hồ, trong đó có cả các doanh nghiệp (DN). 55/60 người được hỏi cho ĐĐKD là tuân thủ đúng pháp luật; 5/60 người cho ĐĐKD là bảo vệ quyền lợi cho khách hàng và không ai cho ĐĐKD bao gồm cả hai khái niệm trên. Thậm chí, giáo trình môn Văn hóa kinh doanh tại một trường ĐH kinh tế có dành một chương cho ĐĐKD nhưng chỉ coi đó là việc tuân thủ pháp luật trong kinh doanh... Chính sự hiểu biết hạn chế này đã dẫn đến những thiếu hụt trong thực thi ĐĐKD của DN.
Tuy chưa được coi là hành vi phạm luật như một số dẫn chứng nêu trên nhưng tình trạng không tôn trọng ĐĐKD, ngay cả bản thân thương hiệu của chính DN cũng ít được quan tâm. Cụ thể là người ta rất dễ mua được những chiếc áo sơ mi được bày bán trên đường với bảng hiệu "hàng công ty tồn kho thanh lý giá rẻ, giá chỉ từ 20.000-30.000 đồng với mẫu mã không khác gì hàng bán trong shop với giá từ 100.000 đồng trở lên". Thật sự thì số hàng đó không phải là tồn kho mà phần nhiều là hàng bị lỗi, không đáp ứng được chất lượng nên bị loại. Một số DN chưa có thương hiệu sẽ bán số áo này với hi vọng vớt vát được vốn, dẫn đến uy tín của họ giảm sút. Nhưng với các thương hiệu lớn, điều này là không được phép và đó phần nào cũng thể hiện ĐĐKD của họ.
Hành động thu hồi số hàng hóa lỗi (dù là lỗi nhỏ) và bồi thường cho khách hàng được các DN có thương hiệu lớn trên thế giới đặc biệt chú ý. Sẽ rất khó để mua được những bộ đồ thể thao của Nike, Adidas, Lotto, LiNing, Diadora, Reebok... một khi bản hãng phát hiện chúng có lỗi có thể ảnh hưởng đến uy tín của họ. Trong khi đó việc thu hồi hàng lỗi vì lý do nào đó ở Việt Nam là chưa nhiều và ĐĐKD với NTD thì đó dường như chỉ là chiếc "bánh vẽ" do DN tự quảng cáo?
Đạo đức và trách nhiệm xã hội
Thực tế cho thấy, nguyên nhân quan trọng cho tình trạng yếu kém về ĐĐKD ở Việt Nam hiện nay xuất phát từ sự thiếu hoàn thiện của pháp luật. NTD Việt Nam chưa được bảo đảm quyền lợi khi sử dụng các hàng hóa, dịch vụ dù đã có Pháp lệnh Bảo vệ quyền lợi NTD và nghị định hướng dẫn việc thi hành pháp lệnh đó. Quyền và trách nhiệm của NTD đang được quy định rất chung chung. Các quy định mới chỉ được "gọi tên" mà chưa đi sâu phân tích bản chất cụ thể của các quyền và trách nhiệm đó. Ví dụ, Điều 8 của Pháp lệnh có ghi: "NTD được bảo đảm an toàn về tính mạng, sức khỏe và môi trường khi sử dụng hàng hóa, dịch vụ" nhưng lại không quy định quyền này được thể hiện như thế nào trên thực tế. Ngoài ra, việc quy định về quyền, trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ khi có hành vi cân, đong sai, thông tin về dịch vụ hàng hóa thiếu trung thực cũng chưa rõ. Đa phần NTD vẫn trông chờ vào "lòng tốt" của người bán hàng khi mua các sản phẩm trên thị trường.
Theo TS Nguyễn Quang Ánh (Viện Nghiên cứu phát triển - VIDS): Xét về mặt pháp lý (về mặt hình thức), ĐĐKD liên quan đến trách nhiệm xã hội, DN phải có trách nhiệm với xã hội, tức là ngoài việc họ tuân thủ nghĩa vụ, trách nhiệm theo luật định, còn phải có trách nhiệm về những tác động của hoạt động do họ gây ra mà pháp luật không quy định tường minh nhưng lại có thể ảnh hưởng đến môi trường, khách hàng, nhà cung cấp, người lao động, các chủ sở hữu và đến những người liên quan khác...
TS Nguyễn Quang Ánh cũng cho rằng, việc tuân thủ ĐĐKD trong ngắn hạn thường không đem lại lợi nhuận cho DN, trong khi lợi nhuận là mục đích chính của họ. Vì vậy khi xét các giải thưởng quốc gia nên đưa việc có thành tích trong ĐĐKD là một tiêu chuẩn để xét chọn. Ngoài ra, các cơ quan quản lý cũng cần có biện pháp phạt nặng những DN vi phạm ĐĐKD ở mức tương xứng. Các DN vi phạm quy định bảo vệ môi trường như xả hóa chất ra sông làm cá chết hàng loạt, môi trường sống của người dân bị ảnh hưởng... mà lại được cho phép tiếp tục hoạt động trong khi tìm biện pháp xử lý.
Rõ ràng, những hạn chế về ĐĐKD của một bộ phận DN thời gian qua không chỉ gây tác hại cho NTD, các nhà kinh doanh, cho xã hội mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh của DN và về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến hình ảnh quốc gia trên thị trường quốc tế.
Trà My
Hà Nội mới
