Khi nhập cư trái phép trở thành mắt xích quan trọng của chuỗi cung ứng Mỹ
Lao động nhập cư không giấy tờ chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng lực lượng lao động Mỹ (khoảng 5%) nhưng lại đóng vai trò đáng kể ở nhiều ngành kinh tế. Họ đảm nhiệm các công việc “cấp thấp” nhưng thiết yếu – những mắt xích nền tảng giữ cho chuỗi cung ứng vận hành trơn tru, từ đồng ruộng tới bàn ăn và mọi thứ ở giữa.
Nông nghiệp: Trên các cánh đồng và nông trại khắp nước Mỹ, lao động nhập cư trái phép chiếm một tỷ trọng rất cao trong đội ngũ thu hoạch mùa màng. Ước tính khoảng 41% lao động làm thuê tại các trang trại trồng trọt năm 2020 là người không có giấy tờ hợp pháp.
Thực tế, người nhập cư chiếm ít nhất 16% lực lượng lao động toàn chuỗi cung ứng thực phẩm của nước Mỹ (bao gồm trồng trọt, chăn nuôi, chế biến, phân phối). Ở một số nơi, con số này còn cao hơn – ví dụ như tại Idaho (bang sản xuất sữa lớn thứ ba của Mỹ), gần 90% công nhân làm việc tại các trang trại bò sữa là lao động sinh ra ở nước ngoài. Nhóm lao động nhập cư – trong đó phần lớn là nhập cư lậu – chính là nguồn nhân lực chủ chốt “đưa thực phẩm lên bàn ăn” cho người Mỹ, như đại diện Hiệp hội Nông trại Mỹ (American Farm Bureau) đã nhấn mạnh. Họ làm các công việc nặng nhọc như trồng trọt, thu hoạch rau quả, chăm sóc vật nuôi – những việc mà ngày càng ít lao động bản địa sẵn sàng đảm nhận do điều kiện vất vả và lương thấp.
Chế biến thực phẩm và nhà hàng: Lao động nhập cư trái phép cũng thâm nhập sâu vào ngành công nghiệp thực phẩm sau thu hoạch. Họ làm việc trong các nhà máy chế biến thịt, hải sản, đóng gói thực phẩm với tỷ trọng đáng kể. Mặc dù chỉ chiếm khoảng 4.6-5% tổng lao động cả nước, nhóm nhập cư không giấy tờ chiếm tới khoảng 15% lực lượng lao động trong lĩnh vực sản xuất thực phẩm.
Nhiều nhà máy đóng gói thịt và chế biến nông sản phụ thuộc vào nguồn nhân công giá rẻ này. Bên cạnh đó, trong lĩnh vực dịch vụ ăn uống và nhà hàng, người nhập cư (cả hợp pháp lẫn bất hợp pháp) là lực lượng nòng cốt, đặc biệt ở các vị trí bếp, phục vụ hậu cần. Khoảng 10% lao động trong ngành nhà hàng, khách sạn trên toàn quốc là người nhập cư không có giấy tờ. Theo Trung tâm Nghiên cứu Di cư (CMS), có khoảng 1 triệu trên tổng số ~8.3 triệu lao động không giấy tờ ở Mỹ làm việc trong lĩnh vực nhà hàng. Các chủ nhà hàng thừa nhận người nhập cư chính là “huyết mạch” của ngành công nghiệp nhà hàng – họ đảm đương từ rửa bát, phụ bếp cho đến giao hàng. Thiếu họ, nhiều nhà hàng sẽ không thể hoạt động đầy đủ công suất.
Xây dựng và bất động sản: Ngành xây dựng của Mỹ từ lâu dựa dẫm vào lao động nhập cư để lấp đầy những vị trí lao động phổ thông như thợ xây, phụ hồ, lợp mái, vận chuyển vật liệu. Hơn 23% lực lượng lao động ngành xây dựng năm 2023 là người nhập cư, và ước tính có tới một nửa trong số đó là lao động bất hợp pháp.
Như vậy, người không có giấy tờ hợp pháp có thể chiếm khoảng 11-12% tổng số công nhân xây dựng trên toàn quốc, tương đương 1.7-1.8 triệu người. Tại các bang xây dựng sôi động như Texas, 23% công nhân xây dựng là người nhập cư không hợp pháp (riêng Texas có thể mất tới 337,000 lao động nếu nhóm này bị trục xuất). Đặc biệt trong các công việc nặng nhọc và kỹ năng thấp tại công trường, vai trò của họ rất lớn. Họ làm các việc nền tảng như đào móng, trộn bê tông, dọn dẹp công trường – những công đoạn nếu không hoàn thành thì thợ có tay nghề (thợ điện, thợ ống nước,...) cũng không thể tiếp tục công việc.
Ở nhiều thành phố lớn, người ta dễ dàng bắt gặp các nhóm lao động nhập cư tụ tập tại điểm thuê mướn (thí dụ bãi đỗ xe Home Depot) chờ nhận việc thời vụ cho các nhà thầu nhỏ. Chính lực lượng linh hoạt này đã giúp kìm hãm chi phí nhân công xây dựng ở mức chấp nhận được trong bối cảnh Mỹ thiếu hụt lao động bản địa cho ngành xây dựng. Họ cũng góp phần tăng tốc độ hoàn thành các dự án nhà ở – yếu tố rất quan trọng khi Mỹ đang đối mặt tình trạng thiếu nhà trầm trọng.
Vận tải và kho vận: Lĩnh vực logistics, vận tải cũng hưởng lợi từ lao động nhập cư ở nhiều vị trí hậu cần. Trong ngành xe tải đường dài và giao nhận, không ít lái xe và phụ xe là người nhập cư (nhất là ở các bang biên giới hoặc cộng đồng người nhập cư lớn).
Tại California, gần 50% lao động trong ngành vận tải đường bộ (trucking) và dịch vụ lưu trú đều là người sinh ra ở nước ngoài. Còn với lao động kho bãi và hậu cần, khoảng 1/3 nhân viên kho hàng ở California là người nước ngoài, trong đó bao gồm nhiều người nhập cư không giấy tờ. Họ đảm nhận các việc nặng trong kho như bốc xếp, phân loại hàng, lái xe nâng… với mức lương thấp. Việc thuê lao động nhập cư (trực tiếp hoặc qua thầu phụ) giúp các trung tâm phân phối, kho hàng cắt giảm chi phí trong chuỗi cung ứng. Ngoài ra, ở khâu vận tải nông sản và thực phẩm tươi sống, nhiều tài xế xe tải chở nông sản từ nông trại tới nhà máy cũng xuất thân từ cộng đồng nhập cư. Tóm lại, trong mắt các công ty logistics, người nhập cư (hợp pháp lẫn bất hợp pháp) đã trở thành một phần quan trọng để đảm bảo chuỗi cung ứng vận hành đúng hạn và hiệu quả về mặt chi phí.
Tổng thống Mỹ Donald Trump
|
Tác động của chính sách trục xuất đến chuỗi cung ứng
Chính sách trục xuất quy mô lớn nhắm vào người nhập cư không giấy tờ đang đe dọa làm lung lay nền tảng nhân lực của chuỗi cung ứng. Việc “rút phích cắm” hàng triệu lao động khỏi các ngành thiết yếu sẽ dẫn tới hiệu ứng dây chuyền: Thiếu nhân công, sụt giảm sản lượng, đứt gãy các khâu tiếp theo, giá cả tăng cao và người tiêu dùng cuối cùng chịu thiệt hại. Các chuyên gia cảnh báo những hệ quả nghiêm trọng cả trước mắt lẫn lâu dài nếu Mỹ mạnh tay trục xuất lao động nhập cư:
Thiếu hụt lao động nông trại, nguy cơ đứt gãy chuỗi thực phẩm: Ngành nông nghiệp Mỹ sẽ chịu tổn thất nghiêm trọng nếu mất đi hàng trăm nghìn lao động nhập cư mùa vụ – lực lượng chiếm gần một nửa số công nhân nông trại. Cây trồng không có người thu hoạch, hoa màu hư hỏng ngoài đồng là kịch bản hoàn toàn có thể xảy ra, tương tự khủng hoảng lao động nông nghiệp từng diễn ra tại Anh hậu Brexit.
Nếu chuỗi thu hoạch đứt gãy, nhà máy chế biến cũng sẽ thiếu nguyên liệu, kéo theo nguy cơ đình trệ sản xuất, tăng giá thực phẩm. Nghiên cứu của Viện Peterson và JEC ước tính giá thực phẩm có thể tăng từ 9–10% nếu trục xuất hàng loạt diễn ra, gây áp lực lên chi tiêu hộ gia đình Mỹ.
Ngành xây dựng đứng trước khủng hoảng nhân lực: Lực lượng lao động nhập cư chiếm hơn 20% công nhân xây dựng Mỹ, ở một số bang như Texas lên tới 23%. Việc trục xuất ồ ạt khiến hàng loạt công trường thiếu thợ, tiến độ thi công đình trệ, chi phí đội lên, một số dự án buộc phải hủy bỏ. Trong bối cảnh Mỹ đang thiếu hàng trăm nghìn lao động xây dựng và cần thêm gần nửa triệu người trong năm 2025, tình trạng này càng làm trầm trọng thêm khủng hoảng nhà ở và đẩy giá bất động sản tăng cao hơn.
Dịch vụ nhà hàng – khách sạn rơi vào tình trạng đóng băng: Các nhà hàng và khách sạn vốn phụ thuộc mạnh vào lao động nhập cư đang đối mặt tình trạng thiếu nhân lực nghiêm trọng. Nhiều nhà hàng tại Los Angeles buộc đóng cửa hoặc cắt giảm giờ hoạt động vì không có đủ người làm. Không chỉ nhân viên, khách hàng cũng e ngại đến khu vực bị bố ráp. Hiệp hội Nhà hàng California cảnh báo làn sóng truy quét đang khiến cả chuỗi dịch vụ ăn uống và du lịch đứng trước nguy cơ bị “đóng băng” do lao động sợ hãi không dám đi làm.
Logistics bị đẩy vào thế “thắt cổ chai”: Ngành vận tải và logistics cũng có nguy cơ gián đoạn nếu chính sách trục xuất kéo dài. Các doanh nghiệp lo ngại thiếu tài xế, công nhân kho bãi, cùng chi phí tuân thủ pháp lý tăng cao. Thiếu nhân công bốc xếp, phân loại, giao nhận sẽ khiến tốc độ xử lý đơn hàng chậm lại, làm ứ đọng kho và tăng chi phí vận hành. Người tiêu dùng cuối cùng sẽ chịu thiệt khi hàng hóa giao trễ, chi phí vận chuyển tăng, và toàn bộ chuỗi cung ứng mất đi tính linh hoạt.
Về dài hạn, trục xuất lao động không giấy tờ sẽ làm giảm mạnh lực lượng lao động, đẩy nền kinh tế Mỹ vào nguy cơ suy thoái. Theo ước tính, nếu khoảng 8 triệu lao động bị loại khỏi thị trường, GDP Mỹ có thể giảm tới 7.4% vào năm 2028 – tương đương một cuộc khủng hoảng quy mô lớn. Đáng lo hơn, cứ mỗi 500,000 lao động nhập cư bị trục xuất, sẽ có khoảng 44,000 người Mỹ sinh ra trong nước mất việc theo do chuỗi sản xuất bị thu hẹp. Chính sách trục xuất nếu áp dụng triệt để sẽ không chỉ gây thiếu nhân lực mà còn cắt đứt dòng chảy hàng hóa – tức là tự triệt tiêu sức mạnh kinh tế nội tại.
Phản ứng của doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng trước làn sóng trục xuất
Đứng trước viễn cảnh thiếu hụt lao động và đứt gãy chuỗi cung ứng, các doanh nghiệp Mỹ, từ nông trại, nhà máy đến nhà hàng, khách sạn đã lên tiếng phản ứng mạnh mẽ. Họ gây áp lực buộc chính quyền phải xem xét lại cách thực thi chính sách nhập cư để tránh gây tổn hại “ngoài ý muốn” cho nền kinh tế. Một số phản ứng tiêu biểu từ giới doanh nghiệp và hiệp hội ngành trong chuỗi cung ứng.
Nông dân và các tổ chức ngành nông nghiệp là những người đầu tiên lên tiếng đề nghị chính phủ khoan hồng đối với lao động nông trại. Trước vụ thu hoạch mùa hè, nhiều nhóm vận động hành lang nông nghiệp đã truyền đi thông điệp rằng “nếu không đủ công nhân thu hoạch, giá lương thực của các gia đình Mỹ sẽ tăng vọt”. Họ kỳ vọng Tổng thống sẽ tạm ngừng các cuộc truy quét tại trang trại trong mùa vụ, coi đây như một “lời hứa ngầm” mà ông Trump từng bóng gió với họ.
Tuy nhiên, đầu tháng 06/2025, khi ICE bất ngờ bố ráp một loạt trang trại ở California, nhà máy thịt ở Nebraska, nông trại bò sữa ở New Mexico, cộng đồng nông nghiệp đã bàng hoàng và phản ứng dữ dội. Ngay cả các nghị sĩ đảng Cộng hòa đại diện bang nông nghiệp cũng công khai chỉ trích động thái này là “sai lầm” và yêu cầu chính quyền phải “dừng lại ngay”. Hạ nghị sĩ GT Thompson, Chủ tịch Ủy ban Nông nghiệp Hạ viện (đảng Cộng hòa), tuyên bố “Hãy truy đuổi tội phạm nhập cư và cho chúng tôi thời gian thiết lập quy trình để không phá vỡ chuỗi cung ứng thực phẩm”.
Sức ép này dường như đã có hiệu quả. Tổng thống Trump ngay lập tức đăng đàn trên mạng xã hội cam kết sẽ thay đổi cách tiếp cận, chỉ đạo lực lượng nhập cư “tập trung vào các thành phố nơi tội phạm trú ẩn chứ không phải vùng nông thôn Heartland”. Động thái này được giới nông nghiệp thở phào coi như dấu hiệu Tổng thống đã đứng về phía nông dân.
Zippy Duvall, Chủ tịch Hiệp hội Nông trại Mỹ đã bày tỏ vui mừng và mong muốn hợp tác với chính quyền để tìm giải pháp duy trì nguồn lao động cho chuỗi cung ứng thực phẩm trong ngắn hạn. Tương tự, Chủ tịch Hội đồng các nhà sử dụng lao động nông nghiệp quốc gia đã gửi thư cam kết sẵn sàng hỗ trợ chính phủ tìm giải pháp cân bằng giữa an ninh biên giới và nhu cầu lao động nông trại, đồng thời nhắc nhở rằng “khả năng tự nuôi sống của nước Mỹ” chính là lợi ích an ninh cần được bảo vệ. Có thể thấy, để cứu vãn mùa màng và chuỗi cung ứng lương thực, giới nông nghiệp Mỹ đã đấu tranh quyết liệt hậu trường lẫn công khai nhằm được “miễn trừ” khỏi chiến dịch trục xuất ồ ạt.
Zippy Duvall, Chủ tịch Hiệp hội Nông trại Mỹ
|
Ngành dịch vụ khách sạn, du lịch cũng không đứng ngoài cuộc. Hiệp hội khách sạn và nhà nghỉ Mỹ (AHLA) đã tổ chức nhiều cuộc họp với quan chức chính quyền để “trình bày chi tiết việc chúng tôi đang thiếu nhân công trầm trọng ra sao” và nhấn mạnh tầm quan trọng của một ngành du lịch mạnh đối với kinh tế.
AHLA đang vận động tăng hạn ngạch visa tạm thời cho lao động khách sạn (phục vụ buồng phòng, lễ tân) nhằm bù đắp số lao động bị mất do e sợ truy quét. Trong khi đó, Hiệp hội nhà hàng California và các nhóm nhà hàng khác liên tục phát đi thông điệp với công chúng và chính quyền rằng người nhập cư chính là “nguồn sống” của ngành ẩm thực.
Ông Jot Condie, Chủ tịch Hiệp hội nhà hàng California, cảnh báo chính sách nhập cư hà khắc đang tạo ra “hiệu ứng ớn lạnh” với đội ngũ nhân viên nhà hàng và cả khách hàng, nhiều người sợ hãi, rút lui, làm doanh thu và nhân sự đều sụt giảm. Hiệp hội này kêu gọi chính phủ phải có cách tiếp cận nhân đạo và thực tế hơn, thay vì đột ngột bố ráp vào nơi làm việc.
Họ thậm chí dùng cả truyền thông để chia sẻ câu chuyện nhà hàng phải đóng cửa, công nhân nhập cư chăm chỉ đóng góp suốt bao năm bỗng chốc bị bắt, nhằm lay động dư luận. Nói chung, giới doanh nghiệp dịch vụ đang lobby mạnh mẽ hậu trường và cả trên mặt báo để gây sức ép chính trị giảm nhiệt chiến dịch trục xuất.
Liên hệ vấn đề thuế quan đối ứng: Giơ cao đánh khẽ?
Tương tự như chính sách nhập cư đang gây chia rẽ sâu sắc trong nội bộ nước Mỹ, chính sách thuế quan đối ứng mà chính quyền Trump đang áp dụng – cụ thể là việc liên tục gia hạn thêm 90 ngày trước khi áp thuế cũng đang bộc lộ những giới hạn thực tiễn. Trên danh nghĩa, đây là một chiến lược mạnh tay để bảo vệ sản xuất trong nước và gây áp lực với các đối tác thương mại, nhưng trong thực tế, cả hai chính sách đều đang đụng trần khi chạm phải thực trạng phụ thuộc của chuỗi cung ứng Mỹ vào thế giới bên ngoài, từ nhân lực cho đến hàng hóa thiết yếu.
Việc siết chặt nhập cư đã khiến nông nghiệp, nhà hàng, vận tải, xây dựng Mỹ rơi vào khủng hoảng thiếu hụt lao động; còn nếu thực thi thuế quan toàn diện, Mỹ sẽ đối diện nguy cơ thiếu hàng hóa tiêu dùng, làm gia tăng lạm phát trong bối cảnh chi phí sinh hoạt đang bị đẩy lên cao.
Một lần nữa, bài toán chuỗi cung ứng lại trở thành giới hạn hành động của chính sách – nơi những tuyên bố “nước Mỹ trên hết” bị ràng buộc bởi chính mạng lưới toàn cầu mà nước Mỹ từng chủ động xây dựng. Đây cũng chính là cơ hội cho Việt Nam chen chân vào khoảng trống ngày càng rộng mở trong chuỗi cung ứng Mỹ: Với các ngành thế mạnh như dệt may, da giày, thủy sản – nơi Mỹ gần như không còn năng lực sản xuất nội địa.
Việt Nam có thể tiếp nhận đơn hàng chuyển dịch từ các nhà máy Mỹ hoặc Trung Quốc. Việc nhiều thương hiệu thời trang, giày thể thao và thực phẩm chế biến của Mỹ phải tìm nguồn cung ổn định, giá hợp lý, đúng chuẩn mà không thể nhanh chóng phục hồi năng lực nội địa khiến Việt Nam trở thành lựa chọn đáng tin cậy. Bên cạnh đó, rối loạn chuỗi cung ứng nội địa cũng làm gia tăng động lực cho các tập đoàn đa quốc gia đầu tư sản xuất ra bên ngoài, và Việt Nam, nhờ môi trường chính trị ổn định, các Hiệp định thương mại tự do (FTA) chiến lược và lực lượng lao động dồi dào, nổi lên như một điểm đến tiềm năng. Rõ ràng, cả nhập cư lẫn thuế quan đều đang được thực hiện theo kiểu “giơ cao đánh khẽ”, như một sự mặc nhận rằng nước Mỹ không đủ sức tự tách mình khỏi chuỗi giá trị toàn cầu.
LH
