Kích cầu phải dùng cả giải pháp “không bình thường”
Tiến sỹ Trần Xuân Giá – Nguyên Bộ trưởng Bộ KT&ĐT, người có nhiều kinh nghiệm hoạch định chiến lược đối phó cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, trao đổi xung quanh tác động của khủng hoảng kinh tế toàn cầu tới Việt Nam và các giải pháp kích cầu nền kinh tế.
Ông Giá nhận định: Tôi cảm thấy cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu lần này như cơn bão lớn. Kinh nghiệm từ cuộc khủng hoảng kinh tế châu Á năm 1997-1998 cho thấy là nó tác động vào Việt Nam chậm nhưng ở lại lâu.
Khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2008 cũng sẽ tác động như “cơn bão” cách đây 10 năm, nhưng sức tàn phá thì ghê gớm hơn nhiều, nó đã và đang ngấm dần và sẽ kéo dài.
Khủng hoảng kinh tế toàn cầu 2008 sẽ tác động tới kinh tế Việt Nam qua kênh nào nhiều nhất, thưa ông?
“Cơn bão” này sẽ tác động nhiều vào kênh xuất nhập khẩu của nước ta. Đã qua 5 tháng liên tiếp, Việt Nam sụt giảm kim ngạch xuất khẩu và xu hướng này đang tiếp tục diễn ra.
Kênh về vốn đầu tư nước ngoài, cả trực tiếp lẫn gián tiếp cũng bị tác động nhiều. Năm 2008, lượng vốn nước ngoài đăng ký đầu tư vào nước ta tăng đột biến. Khủng hoảng kinh tế đã khiến những con số đăng ký đó đưa vào thực hiện không hề đơn giản.
Ngay cả những dự án đang đầu tư dở dang cũng có thể bị giãn tiến độ đầu tư hoặc đình, hoãn đầu tư. Nhiều tập đoàn đa quốc gia, nhiều Cty mẹ lâm vào nợ nần, phá sản, không còn uy tín để vay tiền đầu tư nữa.
Hai kênh này diễn biến và tác động nhanh tới kinh tế Việt Nam. Kinh tế thế giới khó khăn nên lượng kiều hối gửi về Việt Nam có thể cũng bị ảnh hưởng.
Năm 2009: Ngân sách thu ít, chi nhiều
Chính phủ dùng 8 nhóm giải pháp kiềm chế lạm phát năm 2008. Nhưng theo ông “liều thuốc” đó sẽ tạo “phản ứng phụ” gì cho nền kinh tế năm 2009?
Kiềm chế lạm phát là quan trọng, đúng đắn, nhưng bất cứ một biện pháp nào cũng đều có trả giá.
Đúng là “liều thuốc” đó chữa được bệnh, lạm phát bước đầu được kiềm chế, nhưng lại có phản ứng phụ.
Kinh tế năm 2009 sẽ khó khăn hơn do tác động tiêu cực của lạm phát và cả của các giải pháp kìm chế lạm phát 2008. Khi lạm phát giảm, kinh tế thế giới suy thoái, giá hàng hóa giảm đột ngột khiến nhiều doanh nghiệp thua lỗ nặng nề, thậm chí phá sản.
Việc hút tiền về để chống lạm phát là rất cần thiết, nhưng cũng gây khó khăn cho doanh nghiệp. Hệ quả phụ là lãi suất cho vay cao, kỳ hạn cho vay ngắn.
Do đó, một thời gian dài doanh nghiệp phải vay tiền đầu tư với lãi suất cao. Hệ lụy này sẽ kéo dài sang năm 2009, có thể sẽ có không ít doanh nghiệp lao đao, thậm chí phá sản, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, lao động không có việc làm, không được trả lương…
Cần nhận thức về độ trễ của các tác động kinh tế. Điều hay và cả điều rất dở của năm 2008 sẽ tác động đến 2009. Năm 2008 vốn đầu tư toàn xã hội về danh nghĩa tăng 11% so với năm trước, nhưng nếu loại trừ trượt giá thì chỉ còn khoảng 10% so với năm 2007.
Tốc độ tăng giá trị sản xuất của công nghiệp và xây dựng đạt thấp nhất kể từ 1995 đến nay. Trong đó giá trị sản xuất ngành xây dựng đạt thấp nhất từ trước tới nay. Không có tăng trưởng đầu tư 2008 thì khó có tăng trưởng kinh tế năm 2009 và cả một số năm tiếp theo.
Đừng để mùa mưa mới đào giếng chống hạn!
Ông đánh giá thế nào về gói kích cầu 6 tỷ USD của Chính phủ?
Chính phủ thực hiện chủ trương kích cầu đầu tư và tiêu dùng để ngăn chặn đà suy giảm kinh tế là cần thiết và đúng đắn, nhưng giá như kích cầu được thực hiện từ đầu quý IV năm 2008 như một số người kiến nghị thì tốt hơn.
Trong khi cơn bão đang diễn ra thì phải nghĩ ngay và có việc phải làm là sau bão gieo cấy cái gì để chống đói, phát triển tiếp. Chủ trương kích cầu đưa ra chậm, các chính sách, giải pháp cụ thể về kích cầu đưa ra sẽ muộn và việc tổ chức triển khai thực hiện lại không nhanh chóng.
Khi đó đồng tiền đến được đối tượng thì tình hình đã khác rồi. Việc này được ví như mùa mưa đi đào giếng để lấy nước chống hạn! Hệ lụy là công sức bỏ ra không những không mang lại kết quả như mong muốn mà còn để lại hậu quả xấu.
Theo ông, 6 tỷ USD nên dùng để “kích” vào đâu khi nền kinh tế Việt Nam lúc nào cũng “khát” vốn?
Đối với Việt Nam, kích cầu hiện nay tốt nhất là tăng vốn, cùng một lúc tung vốn ra nhiều. Nhưng nếu đầu tư không đúng, kém hiệu quả thì sẽ làm cho nền kinh tế xấu đi, tạo nên đợt lạm phát mới. Vì vậy, để thực hiện chủ trương kích cầu luôn phải xử lý ba vấn đề: Vốn ở đâu? Đầu tư vào đâu? Đầu tư thế nào?
Về nguồn vốn thì không phân biệt, phải huy động càng nhanh càng tốt từ tất cả các thành phần kinh tế, thậm chí vay của nước ngoài để kích cầu đầu tư và tiêu dùng.
Không nên cụ thể vào chuyện 1 tỷ hay 6 tỷ USD. 6 tỷ USD sẽ rất quan trọng nếu biết sử dụng. Còn sử dụng kém con số ấy trở nên quá nhỏ bé so với nhu cầu. Cũng cần phải nói thêm rằng, nền kinh tế Việt Nam muốn tăng trưởng thì còn phải dựa vào tăng trưởng vốn.
Nhưng đây là con đường cụt. Con đường tăng trưởng thênh thang nhất là con đường mà ở đó tạo ra năng suất lao động cao, ứng dụng được khoa học, công nghệ mới. Ngay từ bây giờ phải đi nhanh theo con đường đầy chông gai này mới mong đưa nước ta phát triển nhanh và bền vững được.
Đầu tư vào đâu? Trước mắt, phải “ném” tiền vào nhóm dự án có đầu ra. Phải lấy tiêu chí đầu ra và đầu ra càng nhanh càng tốt làm chuẩn, vì chúng ta kích cầu không chỉ để có hàng cho thị trường mà quan trọng hơn hàng đó phải tiêu thụ được, tạo sức mua lớn.
Do đó, kinh nghiệm của việc kích cầu cách đây 10 năm là phải đầu tư nhiều cho bên mua. Không nên tập trung đầu tư cho bên bán. Đầu ra đã có rồi thì phải bơm tiền đủ và làm thật nhanh để đáp ứng nhu cầu xã hội, để chậm thì hàng hóa của nước khác sẽ tràn ngập vào chiếm lĩnh khoảng trống này.
Nếu kích cầu chậm sẽ gánh tác động tiêu cực
Nhóm dự án thứ hai cần kích cầu đó là những công trình tuy không làm ra sản phẩm để có thể sử dụng ngay. Nhưng đó là những dự án góp phần tạo cơ cấu kinh tế mới, phù hợp hơn để phát triển nhanh và bền vững sau khi khó khăn hiện nay qua đi.
Chúng ta cũng từng hành xử như vậy khi kích cầu đầu tư và tiêu dùng để khắc phục tình trạng suy giảm tăng trưởng những năm 1997 -1999.
Hiện có rất nhiều chuyên gia đưa ra một số phương thức kích cầu khác nhau, quan điểm của ông ra sao?
Kích cầu là giải pháp tình thế. Vậy nên, nó phải được thực hiện ngay, nhanh, kịp thời. Hay nói cách khác, trong điều kiện “không bình thường” thì ta phải dùng tới những giải pháp “không bình thường”.
Tôi muốn nhấn mạnh: Đối với gói kích cầu của Chính phủ, thời gian là yếu tố số một, triển khai chậm, thì sẽ có những tác động tiêu cực ngược lại. Phải tháo gỡ ngay những thủ tục hành chính còn gây vướng mắc, làm mất thời gian.
Trong điều kiện chúng ta chưa bỏ các thủ tục không cần thiết, điều đó rất cần phải làm, nhưng muốn làm thì cần có thời gian, phải sửa luật này, nghị định nọ…
Chúng ta đã có kinh nghiệm để rút ngắn thời gian thực hiện thủ tục hành chính ở một số khâu có thể, cho phép làm song song nhiều thủ tục trong một dự án.
Để làm việc này phải tổ chức những nhóm công tác, có đủ thẩm quyền, quyết tâm và lương tâm với xã hội quyết định tại chỗ đối với những vướng mắc do các thủ tục hành chính đang quá rườm rà, thiếu cụ thể.
Bên cạnh đó, nếu cần phải sử dụng nguồn vốn kích cầu này bằng hình thức cho vay, với lãi suất bằng 0, không cấp không vốn. Và phải xem đây chỉ là vốn “mồi” thôi.
“Mồi” có thể bằng nhiều cách, ví dụ cho vay để sớm thực hiện dự án, khi ngân sách có nguồn để cấp, chủ đầu tư phải hoàn trả. Bằng cách này, không chỉ công trình được đưa vào sử dụng sớm, mà sức mua sẽ tăng.
Các loại hàng đang tồn kho lớn (sắt thép, xi măng và cả hàng tiêu dùng…) sẽ được tiêu thụ. Từ đó lại kích thích sản xuất…; Các hình thức sử dụng gói kích cầu khác có thể là: Cho các nhà đầu tư vay để bổ sung đủ vốn đầu tư xây dựng công trình;
Cho vay bổ sung vốn lưu động đối với những đơn vị lo được “đầu ra” cho sản phẩm, nhưng thiếu vốn lưu động. Hoặc nhà nước dùng nguồn vốn này để bảo lãnh cho các đơn vị kinh tế vay vốn từ các nguồn khác.
Xin cảm ơn ông!
Phùng Nguyên (thực hiện)
Tiền Phong
